اشاره:
خانوادهٔ منتظر، خانوادهٔ آرمانی و موردنظر اسلام می‌باشد؛ ازاین‌رو، آسیب‌شناسی آن نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که در اینجا به برخی از آسیب‌های فکری و اعتقادی خانوادهٔ منتظر اشاره شده است.
مقدمه
در نگاه اسلامی، انسان اشرف مخلوقات است و بر بیشتر مخلوقات کرامت و برتری دارد (1)، خلیفه خدا بر روی زمین است (2)، به بهترین شکل آفریده‌شده و از بدو تولد پاک و خداخواه است (3)؛ ازاین‌رو انسان می‌بایست به این وضعیت ایدئال استمرار بخشد و از هر عاملی که به این وضعیت آسیب می‌رساند، دوری کند. بر همین اساس، بخش وسیعی از آموزه‌های دینی و اسلامی، درصدد حفظ این وضعیت مطلوب برای انسان است و بخش دیگری از آن، به آسیب‌هایی که به این وضعیت وارد شده و راه‌های جبران آن مربوط می‌گردد.
اولین جامعه انسانی در قالب یک نهاد خانوادگی، توسط حضرت آدم و حوا (علیهماالسلام) تشکیل شد که در بهترین وضعیت معنوی به سر می‌برد و تا آن هنگام که به عبودیت خداوند سرسپرده بود، از آن وضعیت بهره‌مند بود. ماجرای حضرت آدم و حوا و حضور ایشان در بهشت، از بُعد آسیب‌شناسانهٔ حیات انسان در فرد، اجتماع و هستی حکایت می‌کند؛ چون با بروز آسیب نافرمانی در وضع عبودیت، زندگی آن‌ها دچار مشکل شده و خروج آدم و هوا از بهشت رخ می‌دهد.
بر این اساس، می‌توان به اهمیت آسیب‌شناسی برای محافظت از حیات معقول و دینی انسان اشاره کرد.
هدف از آسیب‌شناسی
آگاهی از آسیب‌هایی که ممکن است در آینده واقع شوند، باعث افزایش توان انسان در مواجهه با آن‌ها شده و سهم بزرگی در دور شدن از آن‌ها و استمرار وضعیت سلامت دارد. بر این اساس، کسب آگاهی و شناخت از پیشگویی‌های معصومین (علیهم‌السلام) درباره آسیب‌هایی که خانواده‌ها در زمان غیبت به آن دچار می‌شوند، باعث می‌شود تا ضمن درک بهتر از دوران سخت و سرنوشت‌ساز غیبت و فهم عمق ابتلا و سختی آزمایش، بیشترین تلاش ممکن در جهت کاستن از آن آسیب‌ها و در امان ماندن از آن‌ها انجام پذیرد و فاصلهٔ عصر غیبت تا زمان ظهور به بهترین شکل سپری شود.
در انتظار فعالانه و سازنده که مایهٔ حرکت، پویایی، عمل و آمادگی است، خانوادهٔ منتظر درصدد است تا با آمادگی یافتن برای ظهور، به نزدیکی آن کمک کند و از طریق اصلاح مداوم، گام‌به‌گام به وضعیت ایدئال نزدیک گردد
اصطلاح‌شناسی خانواده
خانواده از نگاه دینی مجموعه‌ای از افراد هستند که وظیفه دارند تحت سرپرستی پدر خانواده در مسیر رضایت ولی خدا، خود را رشد دهند و در برخورد با محیط اطراف، نه‌تنها از خود پاسداری نموده، بلکه بر اساس باورهای آسمانی، در رشد و شکوفایی خود و جامعه تأثیرگذار باشند. خانواده می‌تواند با التزام عملی به اصول اعتقادی، زمینه‌ساز جامعهٔ فردا باشد.
جامعهٔ امروز، جامعه‌ای باز است. جامعه باز جامعه‌ای است که عوامل تأثیرگذار در آن، به‌خصوص خانواده، به‌شدت گسترده و متفاوت است. رسانه‌ها، مدارس، افراد جامعه و باورهای اجتماعی مردم، هر یک حامل پیامی برای خانواده هستند که برخی قصد دارند نظام و ساختار این نهاد ارزشی را یا مخدوش نمایند و یا در حرکت رو به رشد آن، کاستی و کندی ایجاد نمایند. در چنین شرایطی باید اولاً خانواده اهداف بلند خویش را پیگیری نماید و ثانیاً مقاومتی را در اعضا به وجود آورد تا آن‌ها در مقابل آسیب‌ها، ایستادگی نمایند.
چنین خانواده‌ای است که با درک حضور ولی خدا در متن زندگی، سعی دارد که رفتار خویش را با رضایت ولی خدا هماهنگ کند و خود را در مسیر اهداف آن یار غایب ازنظر به شکوفایی برساند تا نه‌تنها در مقابل شیاطین جنی و انسی مقاوم باشد که آن‌ها را نیز در مسیر حق رهبری نماید.
خانوادهٔ منتظر، خانواده‌ای از شیعیان و معتقدین به مذهب دوازده‌امامی است که در عصر غیبت واقع شده و اعضای آن در انتظار ظهور حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) به سر می‌برند؛ یعنی پیوسته چشم‌به‌راه موعود می‌باشند؛ همچون مادری که فرزندش به سفر رفته و از او بی‌خبر است، هرلحظه نگاهش به درِ خانه است. خانواده‌ای که التهاب و نگرانیِ خاص فرد منتظر را ندارد، خانواده‌ای منتظر نیست. البته احساس انتظار، دردمندی، التهاب، سوزوگداز و شور و حال خاص خودش را به همراه داشته باشد، اما به‌هرحال این احساس، یک احساس بسیار زیبا و دوست‌داشتنی است و رنجِ انتظار هم رنجی شیرین و گواراست.
به سخن دیگر، خانوادهٔ منتظر خانواده‌ای است که در سیر تاریخی و حرکت اجتماعی خود، چشم‌اندازی روشن را می‌بیند که در آن، به‌تمامی خواسته‌های انسانی و ایده‌های دینی خود خواهد رسید.
خانوادهٔ منتظر، شکل تکامل‌یافتهٔ خانوادهٔ اسلامی و شیعی است که باید الگوی سایر خانواده‌های اسلامی قرار گیرد البته ممکن است همین خانواده در حوزه اعتقادات، با آسیب‌هایی روبه‌رو شود که به دو مورد از آن‌ها اشاره می‌شود:
1. برداشت انحرافی از مفهوم غیبت
یکی از آسیب‌های مهم که به‌شدت خانواده‌های منتظر امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) را تهدید می‌کند، برداشت نادرست از مفهوم غیبت است. با توجه به وضعیتی که در زمان غیبت کبری وجود دارد و امام معصوم از دسترس خانواده‌ها بیرون است، آسیب‌هایی برای خانواده، منتظر به وجود می‌آید که یکی از این آسیب‌ها فرض کناره‌گیری امام از جامعهٔ انسانی است. در چنین فضایی ممکن است تصور شود که امام به جغرافیای دیگری از عوالم مهاجرت کرده و در هنگامهٔ ظهور، از آن عالم برمی‌گردد.
طبق این انحراف، رابطهٔ امام با مردم و حتی جهان هستی به‌کلی قطع می‌باشد این در حالی است که بنا به روایات اهل‌بیت (علیهم‌السلام) امام (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) در زمان غیبت زنده است، در میان مردم رفت‌وآمد می‌کند، به بازارهایشان می‌رود و بر فرش‌هایشان قدم می‌نهد؛ ولی او را نمی‌شناسند. ازاین‌رو تمام برداشت‌هایی که چگونگی حضور حضرت در زمان غیبت کبری را به چیزی غیرازاین برداشت روایی تفسیر می‌کنند، به‌عنوان تحریف این مسئله شناخته می‌شود.
2. برداشت انحرافی از مفهوم انتظار
ازجمله مفاهیمی که از آن، برداشت‌های مختلفی در آموزه‌های مهدوی شده است، انتظار ظهور مهدی موعود (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) است. به‌واسطه همین تعدد برداشت‌ها و اختلاف تفاسیر، امکان بروز آسیب دیگری برای افراد و خانوادهٔ منتظر به وجود می‌آید که در آن، مفهوم انتظار از معنای اصلی خود تهی شده و معنای دیگری از آن برداشت شود.
انتظار از یک‌سو به معنای چشم‌به‌راه بودن و آماده شدن است و از سوی دیگر به درنگ در امور، مراقب بودن و استقامت ورزیدن تفسیر می‌شود. به‌عبارت‌دیگر، انتظار در یکجا به معنای توقف و درنگ و یا مهمل گذاشتن تلقی می‌شود و در جایی دیگر، به معنای مهیا شدن، توقع، تجهیز و آماده‌باش که این دو معنا، در روایات نیز به چشم می‌خورد.
خانوادهٔ منتظر، خانواده‌ای از شیعیان و معتقدین به مذهب دوازده‌امامی است که در عصر غیبت واقع شده و اعضای آن در انتظار ظهور حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) به سر می‌برند؛ یعنی پیوسته چشم‌به‌راه موعود می‌باشند؛ همچون مادری که فرزندش به سفر رفته و از او بی‌خبر است، هرلحظه نگاهش به درِ خانه است. خانواده‌ای که التهاب و نگرانیِ خاص فرد منتظر را ندارد، خانواده‌ای منتظر نیست
در انتظاری که به معنای درنگ و توقف است، افراد خانواده دست روی دست می‌گذارند و با تحمل وضعیت فعلی، هیچ‌گونه مسئولیت دینی را برای قیام نمی‌پذیرد؛ چراکه برقرار ساختن حکومت همه‌جانبه را وظیفهٔ امام دانسته و خودشان را در برابر هیچ تلاش و کوششی مسئول نمی‌دانند. ولی در انتظار فعالانه و سازنده که مایهٔ حرکت، پویایی، عمل و آمادگی است، خانوادهٔ منتظر درصدد است تا با آمادگی یافتن برای ظهور، به نزدیکی آن کمک کند و از طریق اصلاح مداوم، گام‌به‌گام به وضعیت ایدئال نزدیک گردد.
آنچه در این رابطه از روایات اسلامی برداشت می‌شود، گویای آن است که انتظار یک عمل و یک اقدام است؛ و به یک حالت روحی و روانی محدود نمی‌گردد.
درواقع وظیفهٔ خانوادهٔ منتظر، تطبیق خواست و ارادهٔ خود با خواست و ارادهٔ الهی است و در این مسیر همواره می‌بایست در برابر ارادهٔ الهی تسلیم بوده و منتظر تحقق اراده الهی باشند.
در طرف مقابل، دسته‌ای دیگر از روایات که به زمینه‌سازی ظهور مربوط می‌شوند و بر ابعاد مثبت انتظار تأکید می‌کنند و به حوزهٔ اراده انسانی مربوط می‌شوند، گویای این مهم هستند که اگرچه خواست خداوند بر غیبت امام تعلق گرفته است، اما خانواده‌های مؤمن می‌بایست با حفظ اعتقاد صحیح خود و رعایت عفت و تقوی، به انجام واجبات و ترک محرمات فردی و اجتماعی بپردازند و از زیر بار این مسئولیت بزرگ شانه خالی نکنند. جمع بین این روایات، نه‌تنها به فهم عمیق‌تر آموزه انتظار کمک می‌کند، بلکه فرد و خانوادهٔ منتظر را از آسیب‌های موجود در این زمینه، مصون می‌دارد.
پی‌نوشت‌ها:
1. وَ لَقَدْ کرَّمْنا بَنِی آدَمَ وَ حَمَلْناهُمْ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ وَ رَزَقْناهُمْ مِنَ الطَّیِّباتِ وَ فَضَّلْناهُمْ عَلی کثِیرٍ مِمَّنْ خَلَقْنا تَفْضِیلاً؛ سوره اسراء.
2. وَ إِذْ قالَ رَبُّک لِلْمَلائِکهٔ إِنِّی جاعِلٌ فِی الأْرْضِ خَلِیفَةً؛ سوره بقره/31.
3. الکافی، جلد 2، ص 12.
منبع: مجله امان شماره 38