تعریف و تأکید قرآن بر رکن اول خانواده؛ پدر
قرآن شریف به‌عنوان کتابی انسان‌ساز و راهنما در همه جوانب زندگی انسان، برای رکن اول خانه و خانواده یعنی مرد، عناوین قابل‌تأملی بیان کرده که به توضیح برخی از آن‌ها می‌پردازیم:
1- زوج (جفت): خداوند در سوره رم، در آیه 21 می‌فرماید: «خلق لکم من انفکسم ازواجا»، یعنی همسرانی از جنس خودتان برای شما آفریدیم.
2- آب (پدر): که در قرآن کریم، 125 بار با اشکال مختلف به‌کاررفته و در آیات، از پدران نمونه و مقام و رسالت آن‌ها سخن گفته شده است.
3- والد (زاینده): که در سوره بلد، آیه 3 به پدر و پسر سوگند خورده؛ و والد و ما ولد.
4- قوام (سرپرست): خداوند در سوره نساء آیه 34 می‌فرماید: الرجال قوامون علی النساء، یعنی مردان، سرپرست و نگهبان زنان‌اند. چنانچه مفسران در تفسیر این آیه نیز گفته‌اند.
خانواده، یک واحد کوچک اجتماعی است و مانند یک جامعه، بزرگ، باید رهبر و سرپرست داشته باشد و اگر این موقعیت در نظام خانواده به مرد داده شده، به خاطر خصوصیاتی است که در مرد آفریده شده، مانند:
الف: ترجیح قدرت تفکر مرد بر نیروی عاطفه و احساسات، برعکس زن که از نیروی احساسات و عواطف بیشتری بهره‌مند است.
ب: داشتن توان و نیروی جسمانی بیشتر، برای اداره خانواده و دفاع از حریم آن.
به‌علاوه تعهد مرد در برابر زن و فرزندان در مورد پرداخت هزینه‌های زندگی و پرداخت مهریه و تأمین زندگی آبرومندانه برای اهل خانه، این حق را به او می‌دهد که وظیفه سرپرستی به عهده‌اش باشد. تفسیر نمونه (ج 3. ص 4/2) ناگفته نماند در ماده 1105 قانون مدنی نیز آمده در روابط زوجین، ریاست خانواده از خصایص شوهر است.
5- لباس (پوشش و زینت): که در سوره مبارکه بقره، آیه 187 به مردان خطاب کرده: «شما (مردان) لباس آن‌ها (زنان) و زینت و سبب حفظ زنان هستید.» در این آیه، زن و شوهر به لباس یکدیگر تشبیه شده‌اند، زیرا لباس از یک‌سو انسان را از سرما و گرما و خطر و برخورد اشیاء به بدن حفظ می‌کند و از سویی عیوب او را می‌پوشاند و همچنین زینتی برای بدن آدمی است. درواقع همسران، یکدیگر را از انحراف‌ها و افتادن به فساد و هرزگی حفظ می‌کنند و عیوب هم دیگر را می‌پوشانند و از طرفی، وسیله راحتی و آرامش یکدیگرند و هریک، زینتی برای دیگری محسوب می‌شود.
10 فضیلت یک زوج موفق از دیدگاه قرآن
در سوره مبارکه احزاب، آیه 35، برای زوج موفق و پدر خانواده و البته برای زوج صالحه و زنی پارسا در نظام خانواده، 10 ویژگی بیان می‌فرماید:
1- مردان و زنان مسلمان
2- مردان و زنان باایمان
3- مردان و زنان مطیع فرمان خداوند
4- مردان و زنان راست‌گو
5- مردان و زنان صابر و شکیبا
6- مردان و زنان با خشوع
7- مردان و زنان انفاق کننده
8- مردان و زنان روزه‌دار
9- مردان و زنان پاک‌دامن
10- مردان و زنان یاد کننده خدا
خواننده عزیز، به‌راستی اگر در نظام خانواده، پدر و مادر، این 10 فضیلت را داشته باشند، آیا محصول این خانواده فرزندانی بهشتی و سعادتمند نیست؟ آیا از این خانه، ذریه طیبه به جامعه تحویل داده نخواهد شد؟ مسلماً پاسخ مثبت خواهد بود.
3 پدر نمونه و وظیفه‌شناس قرآن
در 2 سوره لقمان و بقره خداوند از 3 پدر نمونه و وظیفه‌شناس (ابراهیم، یعقوب و لقمان) یاد می‌کند. در سوره بقره از حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) و یعقوب (علیه‌السلام) می‌گوید:
«ابراهیم و یعقوب در واپسین لحظه‌های عمر خویش، فرزندان خود را به این آیین وصیت کردند: فرزندان من! خداوند این آیین پاک را برای شما برگزیده است و جز به آیین اسلام (تسلیم در برابر فرمان خدا) از دنیا نروید.»
در 2 سوره طه و تحریم، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله)، مؤمنان را در جایگاه پدر مخاطب قرار داده و رسالت و مسئولیت خطیر پدری و سرپرستی را نسبت به خانواده بیان می‌کنند.
در سوره طه، آیه 132 می‌فرماید: وامر اهلک بالصلاه واصطبر علیها، (خانواده خود را به نماز فرمان ده وبر انجام آن شکیبا باش).
مفسران گفته‌اند، پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) برای این‌که به این فرمان جدی، لباس عمل بپوشانند، هر روز به در خانه خدیجه و علی (علیه‌السلام) در مکه می‌آمدند و می‌فرمودند:
«نماز، خداوند می‌خواهد پلیدی را از شما اهل‌بیت دور کند و شما را کاملاً پاکیزه فرماید.» (المیزان. ج 4. ص 241)
خداوند در سوره تحریم آیه 6 می‌فرماید: «ای کسانی که ایمان آورده‌اید، خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسان‌ها و سنگ‌هاست، نگه دارید.» از این آیه این‌طور برداشت می‌شود که سرپرست خانواده (پدر)، در قبال همسر و فرزندان خویش، مسئولیت سنگینی دارد و موظف است تا آنجا که می‌تواند در تعلیم و تربیت آن‌ها بکوشد، آن‌ها را از گناه بازدارد و به نیکی دعوت کند.
پس از نزول این آیه، یکی از یاران پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) سؤال کرد: «چگونه خانواده خود را از آتش دوزخ حفظ کنیم؟» حضرت فرمودند: «آن‌ها را به آنچه خدا دستور داده، فرمان دهی و ازآنچه وظیفه‌ات بوده، کوتاهی نکنی.» علی (علیه‌السلام) نیز در تفسیر این آیه فرمودند: «به خود و خانواده‌تان نیکی بیاموزید و آن‌ها را ادب کنید.» (المیزان. ح 19. ص 293)
جایگاه و رسالت پدر باایمان در کلام نورانی پیشوایان دین
علاوه بر آیات قرآن کریم، در کلمات نورانی نبی گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و دیگر پیشوایان دین در مورد پدر نمونه و جایگاه و رسالت وی، به نکات عمیق و دقیقی برخورد می‌کنیم که به 2 نمونه بسنده می‌شود:
ابراهیم بن محمد همدانی می‌گوید: به امام باقر (علیه‌السلام) نوشتم: «یابن رسول‌الله (علیه‌السلام)، مرد شایسته برای انتخاب همسر باید دارای چه ویژگی‌هایی باشد؟»
حضرت (علیه‌السلام) با خط مبارکشان مرقوم فرمودند:
«پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرموده‌اند: وقتی مردی به خواستگاری آمد و بررسی کردید دارای اخلاقی پسندیده است و پایبند به دین و ارزش‌های دینی است، درنگ نکرده و دخترتان را با او تزویج کنید».
دربیانی دیگر امام صادق (علیه‌السلام) وقتی در مورد ازدواج سخن می‌گفتند، فرمودند: همسر همراه، همدل و هم‌فکر، کسی است که عفت «به معنای غیرت» دارا بوده و توان اداره زندگی را داشته باشد؛ از بیان حضرت استفاده می‌شود که درآمدی داشته باشید که توان به دوش کشیدن بار یک زندگی معمولی را داشته باشد.
پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) در خطاب به مردم چنین فرمودند: «ای مردان، زنان در نزد شما امانت‌اند و مدیریت و سرپرستی آنان در خانه به عهده شماست، آن‌ها را شما از خدا به امانت گرفته‌اید و با کلمات خدایی، آنان بر شما حلال شده‌اند، بنابراین بر شما حقی دارند. پس شرایط زندگی و رفاه نسبی را برایشان فراهم سازید». (بحارالانوار. ج 100. ص 245 حدیث 22)
بنابراین یک مرد نمونه در خانه، مردی باایمان، باعفت و باغیرت و فراهم آورده شرایط مناسب به‌منظور رفاه همسر و اعضای خانواده، پدری پارسا، تلاش‌گر، مسئول، مربی وارسته و دلسوز برای اهل خانه و فرزندان است که مسئول در قبال فکر و عمل فرزندان و راهنمای مناسب و مسئولیت‌پذیر برای فرزندانی آراسته به ادب و اخلاق است. چنانچه حضرت علی (علیه‌السلام) نیز به فرزند خود فرمودند: «من مأمورم تو را حفظ کنم. تو از وجود من و از جنس منی، تو از خود من هستی و در همه جوانب، نسبت به تو مسئولیت دارم.»
منبع: نشریه شهرزاد، ش 22.