تعریف بیماری روان
برای بیماری روانی همانند سلامت روان، یک تعریف جامع موردقبول همگان ارائه نشده است و معمولاً اندیشمندان روان در معرفی بیماری‌های روانی به ذکر آثار، علائم و نشانه‌ها بسنده می‌کنند و به تعبیر دیگر تعریف به آثار می‌کنند. ما نیز چاره‌ای غیرازاین نداریم. بیماری روانی، خارج شدن از حد اعتدال است که نادانی، عصیان، دنیاطلبی، ظلم و تعدی، ضعف اراده، سستی، اضطراب، ترس، خودپسندی، حسد، کینه‌توزی، عقده حقارت و... ازجمله نشانه‌های آن است. چنان چه ملاحظه می‌کنید این تعریف نیز تعریف به آثار و نشانه‌هاست.
در تعریف و شناساندن بیماری روانی می‌توانیم از تعریف سلامت کمک بگیریم؛ زیرا «تُعْرَفُ الاَشْیاءُ بِاَضْدَادِها» بیماری ضد سلامتی است. همه آنچه که در تحقق سلامت روان انسان دخیل‌اند، اگر وجود نداشته باشند، بیماری تحقق پیدا می‌کند. به‌هرحال ما نیز همانند سایر اندیشمندان این فن باید در معرفی بیماری روان، به بررسی ویژگی‌های بیماری روانی و نشانه‌های آن رو آوریم و در این رابطه از کتب اهل‌فن استفاده کنیم.
تذکر: قبل از ورود در بیان ویژگی‌ها و علائم و نشانه‌های بیماری‌های روانی، تذکر دو نکته مفید و لازم است.
1. برخی از علائم و نشانه‌های بیماری‌های روانی در کتب روان شناسان، روان‌کاوان و بهداشت روان، مطرح است که روان شناسان و روان‌پزشکان با برخورداری از علوم روان‌پزشکی و تجربیاتی که در برخورد با این نوع بیماران دارند، بیان می‌کنند و قهراً راه‌های درمان آن را نیز در همان علم روان‌پزشکی جستجو می‌کنند و راه‌کارهایی از قبیل دارودرمانی، شوک‌درمانی، رفتاردرمانی و... را پیشنهاد می‌دهند. برخی از نشانه‌های بیماری‌های روانی در کتب آسمانی و کلمات اولیای دین مطرح است و قهراً راه‌های درمان آن با راه‌کارهای پزشکی فرق دارند؛ هرچند در برخی از راه‌ها باهم اتفاق‌نظر دارند؛ و راه‌های ترکیبی از این دو راه مانند روان‌درمانی همراه با دارودرمانی مؤثرتر و سریع‌تر است؛ زیرا به تجربه ثابت شد که روان‌درمانی تأثیر دارودرمانی را تقویت و مدت درمان را کاهش می‌دهد.
2. نکته دیگر اینکه هدف ما از نقش دین در بهداشت و سلامت روان این نیست که افراد مبتلا به بیماری روانی به دکتر مراجعه نکنند و یا راه‌های درمان آن‌ها نادرست است و بیماران به کلیسا و مسجد بروند و از طریق عبادت و عمل به دستورهای دین خود را معالجه نمایند؛ بلکه نقش دارو در درمان بیماری‌ها نیز از طرف پروردگار است. چنان‌که در حدیثی وارد شد که حضرت موسی (علیه‌السلام) بیمار شد و عیادت کنندگان از او تقاضای مصرف دارو کردند. ایشان امتناع کرد و فرمود: من برای شفای خود به دارو پناه نمی‌برم، بلکه خدا مرا شفا می‌دهد. به او وحی شد تا دارو نخوری من به تو شفا نمی‌دهم؛ زیرا دارو وسیله است و تأثیر آن نیز از خداست؛ «إِنَّ موسی (علیه‌السلام) مَرَضَ فَعادَهُ بَنُوإِسْرائِیل وَ وَصَفوا لَهُ دَوَاءً فَامْتَنَعَ مِنْهُ فَأَوْحی اللهُ اِلَیهِ إِنَّ اللهَ یأْمُرُهُ بِذَلِک وَ إلاَّ لَمْ یشْفِهِ»(1) به‌هرحال می‌توان ادعا کرد که بیماری‌های روانی و راه‌کارهای مقابله با آن دو نوع است و منظور از نوشتن این کتاب این نیست که بخواهیم همه بیماران روانی را با دستورهای دینی معالجه کنیم؛ بلکه هدف بیان نقش دین در بهداشت و درمان و بالأخره سلامت روان است و می‌گوییم متدینان به دین کمتر مبتلا به بیماری‌های روانی می‌شوند. در صورت تحقق بیماری روانی، تحمل دین‌داران بیشتر و اضطراب و نگرانی‌شان کمتر و معالجه‌شان آسان‌تر است. لذا در این نوشتار نخست علائم و نشانه‌های بیماری روانی از دیدگاه روانشناسان و روان‌پزشکان را مطرح می‌کنیم و سپس علائم و نشانه‌های بیماری‌های روانی را از دیدگاه قرآن و حدیث می‌آوریم هرچند که نشانه‌های مربوط به علوم روان‌پزشکی در حیطه کار این کتاب نیست.
1. جواهر الکلام، ج 43، ص 50 و قریب به همین مضمون، وسایل الشیعه، ج 2، باب 4 از ابواب الاحتضار، حدیث 7.
منبع: سایت حوزه. نت