جدال ایمان و هوس
امواج بیگانه درصدد شعله‌ور سازی تنور هوس و تنوع خواهی در مردمان این زمانه‌اند تا دیگر رضایتی باقی نماند و دیواری برای ایستادن وجود نداشته باشد. هجمه‌های فرهنگی با ادعای دروغین سرگرم سازی و ایجاد فضای تفریحی برای جامعه هدف، ولی با نیت شوم فروپاشی تمدن‌ها و ارزش‌ها وارد این کارزار شده و از ابزارهایی چون ماهواره، اینترنت، تلفن همراه و مانند آن نهایت بهره‌وری را می‌کند.
در این میان، شیوه‌های مقابله‌ای گوناگونی وجود دارد که به دو گروه مقابله سخت‌افزاری و نرم‌افزاری تقسیم می‌شود. به نظر می‌رسد روش‌های نرم‌افزاری مانند تقویت ارزش‌های بومی، آموزش‌های اخلاقی خلاقانه، توجه دادن به پیامدهای تهاجم فرهنگی و نیز تغییر بافت فکری هرکدام از افراد جامعه، اثرگذاری بیشتری داشته باشد.
در نگاه درون دینی نیز، بر روش مقابله نرم‌افزاری تأکید بیشتری شده و انسان‌ها به جنگ تمایلات ناصحیح خویش می‌روند، به‌جای آنکه از بیرون کنترل شوند که البته آن‌هم در پاره‌ای از موقعیت‌ها، از وظایف حکومت اسلامی شمرده‌شده و نوعی مرزبانی از حریم‌های ارزشی است.
در سخنی از امام جواد (علیه‌السلام)، به نمونه‌ای از مواجهه فکری و عاطفی با هوس گرایی اشاره شده است: «لَن یسْتَکمِلَ العبدُ حقیقةَ الإیمانِ حتّی یؤْثِرَ دِینَهُ علی شَهْوَتِهِ، و لَن یهْلِک حتّی یؤْثِرَ شَهْوَتَهُ علی دِینهِ؛ بنده، هرگز حقیقتِ ایمان را به کمال نمی‌رساند، مگر آنگاه‌که دینش را بر هوس خود ترجیح دهد و هرگز به هلاکت درنمی‌افتد، مگر زمانی که هوس خود را بر دینش ترجیح دهد.» (محمدی ری‌شهری، 1377، ج 1: 428: ح 1435)
زمانی که هوس در برابر ایمان قرار می‌گیرد، بدیهی است که رشد ایمانی هم یکی از وظایف فعالان فرهنگی و دینی جامعه به شمار می‌آید؛ بدین معنا که همپای محدودسازی، بهره‌گیری از روش‌هایی که به افزایش سطح ایمان و رشد معنوی جامعه می‌انجامد، ضروری است تا این جدال به نفع سلامت ایمانی افراد به پایان رسد.
مال حرام
زمانی که فزون‌خواهی مالی، همانند ویروسی به جان اقتصاد فرد و جامعه وارد شود، ممکن است نوع مالی که به دست می‌آید و روش به دست آوردن آن، از اولویت و ملاک فاصله گیرد. هنگام مسابقه مالی افراد جامعه با یکدیگر، این غفلت می‌تواند آسیب‌زا و حتی دودمان برانگیز باشد.
برای مثال، زمانی که رقابت‌های مالی به کسب حرام بینجامد، این مال آلوده در تولید نسل، روابط خانوادگی و نیز ارتباط اجتماعی صحیح، لطمه‌ای اساسی وارد می‌کند تا آنجا که فرموده‌اند لقمه حرام، تخریبی به درازنای هفت نسل آدمیان با خود دارد. ازاین‌رو، بر تقوای مالی بسیار تأکید و خطر انفجار مالی که از حرام به دست می‌آید، در اخلاق و ایمان افراد گوشزد شده است.
امام جواد (علیه‌السلام) فرمود: «إنّ الحرامَ لا ینْمی، و إنْ نَمی لا یبارَک لَهُ فیهِ، و ما أنْفَقهُ لَم یؤجَرْ علَیهِ، و ما خَلّفَهُ کانَ زادَهُ إلَی النّارِ؛ مال حرام رشد نمی‌کند و اگر هم رشد کند، برای صاحبش برکت ندارد. اگر از آن چیزی انفاق کند، پاداشی نخواهد دید و آنچه پس از خود بر جای گذارد، ره‌توشه او به‌سوی دوزخ است.» (کلینی، 1401 ق، ج 5: 125: ح 7)
توبه بهنگام
توبه، یعنی بازگشت به تعادل و سلامت. فرد خاطی تا زمانی که از رنج احساس گناه رهایی نیابد، به نیرویی قابل‌تبدیل نمی‌شود و ممکن است دوباره به‌سوی ارتکاب و نافرمانی کشیده شود. رهایی از احساس گناه هم تنها به زبان نیست، بلکه در بعد عاطفی به انزجار قلبی و در بعد رفتاری به جبران با رفتارهای شایسته یا همان اعمال صالح نیازمند است.
در آموزه‌های دینی، توبه، واجبی فوری است تا سم مُهلک گناه در جان‌ودل افراد نفوذ نکند و از آسیب‌های بعدی و پیشروی این بیماری معنوی جلوگیری شود. در سخنی از امام جواد (علیه‌السلام) دراین‌باره می‌خوانیم: «تأخیر التَّوبةِ اغْتِرارٌ، و طُولُ التّسْویفِ حَیرَةٌ؛ به تأخیر افکندن توبه، فریب و غفلت است و طولانی شدن و امروز و فردا کردن، مایه حیرت و سرگشتگی.»(حرّانی، 1404 ق: ۴۵۶)
قوانین دوستی
تفرّد به معنای تک‌روی، خودمحوری و زندگی فردی، آسیبی است که با رشد رسانه‌هایی چون تلفن همراه دامن افراد را گرفته است. هرقدر، انسان‌ها از همدیگر دورتر شوند و حس نوع‌دوستی و دگر خواهی در آن‌ها کمرنگ‌تر شود، حال‌وروز نامناسب‌تری پیدا می‌کنند؛ زیرا سرشت انسان‌ها بر تعامل و باهم بودن بنا نهاده شده است. توجه به رفتارهایی که رنگ و بوی انسان‌دوستی در آن‌ها بیشتر به مشام می‌رسد، از سفارش‌هایی است که در سیره و سخن خوبان می‌توان فراوان دید و شنید.
در نمونه‌ای امام جواد (علیه‌السلام)، برخورداری از سلامت نفسانی را در کنار نوع‌دوستی قرار می‌دهد و چنین می‌فرماید: «ثلاثُ خِصالٍ تُجْتَلَبُ بهِنَّ المَحبَّةُ: الإنْصافُ فی المُعاشَرَةِ، و المُواساةُ فی الشِّدّةِ، و الانْطِواعُ و الرُّجوعُ إلی قَلبٍ سَلیمٍ؛ سه ویژگی است که به‌وسیله آن‌ها جلب محبت می‌شود: رعایت انصاف در معاشرت با دیگران، هم یاری دیگران در سختی و برخورداری از قلبی سلیم و مهربان.» (محمدی ری‌شهری، 1377، ج 2: 409: ح 3213)
آغاز خوب
داشتن برنامه برای انجام یک کار، قانونی است که در مدیریت پروژه‌ها به آن توجه می‌شود. زمانی که از نامزد کاری، طرح و برنامه خواسته می‌شود، گواه این مطلب است که وی درباره حوزه مسئولیتی که قصد اداره آن را دارد، به‌خوبی اندیشیده و از ورود و خروج مناسب به آن حیطه به‌خوبی باخبر است.
از سوی دیگر، آنگاه‌که خشت اول یک کار کج نهاده شود، چنین کاری به سرمنزل مقصود نخواهد رسید و بار کجی است که منزل نهایی را تجربه نخواهد کرد. از دیدگاه روان‌شناسی نیز، داشتن طرح برای اجرای یک برنامه و حرکت بر اساس نقشه از پیش تعیین‌شده، اعتمادبه‌نفس مجری را افزایش می‌دهد و توان او را در اجرای هرچه بهتر نقشه متمرکز می‌کند.
امام جواد (علیه‌السلام) به این نیاز چنین اشاره می‌فرماید: «مَن لَم یعْرِفِ المَوارِدَ أعْیتْهُ المَصادِرُ؛ هر کس نداند کاری را از کجا آغاز کند، از به سرانجام رساندن آن درمی‌ماند.» (مجلسی، 1403 ق، ج ۷۱: ۳۴۰: ح 13)
منابع
حرّانی، حسن‌بن‌علی (ابن شعبه)، 1404 ق. تحف العقول. تحقیق علی‌اکبر غفاری. قم: مؤسسة النشرالاسلامی.
کلینی، محمدبن‌یعقوب، 1401 ق. الکافی. بیروت: دارصعب و دارالتعارف.
مجلسی، محمدباقر، 1403 ق. بحارالانوار. بیروت: مؤسسة الوفاء.
محمدی ری‌شهری، محمد، 1377. میزان الحکمه. قم: درالحدیث.
منبع: مجله اشارات