خورش غیبت با گوشت دیگران
شخصیت‌های سالم، توان انتقاد سنجیده و عاقلانه را دارند؛ در مقابل، شخصیت‌های ضعیف و ناکارآمد ازنظر اجتماعی، به‌جای بهره‌وری از امکان نقد اثرگذار، به بیان اشکال در زمانی می‌پردازند که شخص حضور ندارد، می‌پردازند و گناهی به نام «غیبت» را رقم می‌زنند. فراگیر شدن این گناه، جامعه‌ای ناایمن و پر نفاق به وجود می‌آورد. افراد غیبت کننده نیز احساس خوبی از این وضعیت ضعیف و ناهنجار ندارند و آن را به‌پای ناتوانی خویش می‌نویسند. در آموزه‌های دین، به شکل‌های گوناگون، مانند بهره‌گیری از تشبیه، از ارتکاب چنین رفتاری نهی شده است. در روایتی از امام حسین (علیه‌السلام)، از غیبت با عنوان خورش سگ‌های دوزخ یاد شده است. حضرت به مردی که چنین رفتاری را مرتکب شده بود، فرمودند: «ای مرد، غیبت نکن؛ زیرا آن، خورش سگ‌های دوزخ است». (ابن‌شعبه حرانی، 1404 ق: 245)
به درویشی قناعت کن
از نگاه اخلاق، هر رفتاری که با پیشوند پُر همراه شود، نکوهیده است و معنایش این است که ما از افراط در کارها نهی شده‌ایم. یکی از این قلمروها، افراط در بهره بردن از امکانات و دسترسی به مادیات است. زمانی که ذهن و روان ما خود را آماده به دست آوردن بیشتر و مصرف بیشتر می‌کند، در چرخه‌ای ناسالم گرفتار می‌آید که پیامدهای جسمی، مانند خستگی‌های زیاد و روانی، چون احساس ناتوانی و نارضایتی را سبب می‌شود. نگاه دین دراین‌باره، رضایت به کم و مصرف کمتر است. در سخنی از امام سوم می‌خوانیم: «قناعت، مایه آسایش تن است». (مجلسی، 1403: ج 78: 128: ح 11)
گپ و گفت سنجیده
سخن، وسیله‌ای برای رساندن پیام و ایجاد ارتباط با دیگران است. این ارتباط با فرمول‌های سازنده‌ای از سوی کامل‌ترین انسان‌ها همراه شده است. در سخنی از امام حسین (علیه‌السلام) به یکی از نزدیکانشان می‌خوانیم: «هرگز سخن بیهوده مگوی؛ زیرا برای تو از درافتادن در گناه می‌ترسم و سخن سودمند نیز هرگز نگوی، مگر اینکه آن سخن به‌جا باشد». زمانی که گفت‌وگو به درازا می‌کشد، امکان سخن‌گویی‌های بیهوده و آلوده نیز بیشتر می‌شود، ولی آنگاه‌که لجام سخن به دست عقل و ایمان سپرده می‌شود و کم‌گویی به مدد فرد می‌آید، از این پیامدهای منفی در امان خواهیم ماند. (همان: ج 10: ۱۲۷: ح 10)
وفا
برای شناخت بهتر وفاداری، لازم است مفهوم مخالف آن را بشناسیم. خیانت، واژه‌ای است که شنیدن آن ما را به یاد مسائل گوناگون می‌اندازد. این رفتار در زمینه‌های مختلف رخ می‌دهد؛ مانند خیانت‌درامانت، خیانت به همسر، خیانت در انجام مأموریت، خیانت در افشای راز و مانند آن.
فضیلت اخلاقی چاره‌ساز، پای بندی به وفاداری و اجرای آن در هر شرایطی است که به دلیل دشواری آن، با تأکید فراوانی از سوی بهترین انسان‌ها همراه شده است. از نگاه سومین امام، وفاداری، رفتاری مهم و نشان جوان مردی است: «وفاداری، مردانگی است». (محمدی ری‌شهری، 1377: ج 10: 449)
بگومگو ممنوع
ارتباط کلامی موفق، مهارت و وسیله‌ای برای همدلی و انس است. این مهارت ممکن است دچار آفت‌هایی شود که یکی از آن‌ها، گرفتار آمدن در دام مجادله است. زمانی که تعصب بی‌جا و غیرمنطقی بر سخنان خود حاکم می‌کنیم، حاضر نمی‌شویم سخنان درست فرد مقابل را به‌خوبی بشنویم و تمام تلاش را بر اثبات حقانیت گفتار خویش متمرکز می‌سازیم. این رفتار از نگاه خوبان، نکوهش شده و ارتکاب آن، عملی منفی و ناهنجار شمرده می‌شود. امام حسین (علیه‌السلام) در سخنی ما را از مجادله با هر شخصیتی بازداشته و می‌فرماید: «هرگز با خردمند و نابخرد مجادله مکن؛ زیرا خردمند دشمنت می‌دارد و سفیه آزارت می‌رساند». (مجلسی، 1403 ق: ج 78: 127: ح 10)
منابع
حرانی، حسن‌بن‌علی. 1404 ق. تحف العقول. تحقیق: علی‌اکبر غفاری. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
مجلسی، محمدباقر. 1403 ق. بحارالانوار. بیروت: مؤسسة الوفاء.
محمدی ری‌شهری، محمد. 1377. میزان الحکمه. قم: درالحدیث.
منبع: مجله اشارات