1. سبک مدیریتی خود را برگزینید
آگاهی مدیر از شیوه‌های مدیریتی در خانواده و آثار و نتایج هر یک از این شیوه‌ها، سبب می‌شود آن‌چنان رفتار و سبک رهبری و مدیریت را در خانواده خود به عهده بگیرد که به نتایج انسانی و احساس خوشبختی بیشتری بینجامد. تجربه مشاوران خانواده نشان می‌دهد الگوهای رهبری در خانواده، به سه صورت است: سهل‌گیرانه، مستبدانه و مقتدرانه.
ویژگی‌های پدر سهل‌گیر
1. هدف‌ها و انتظارات روشن نیست و به همین دلیل، در تربیت فرزندان خود از روش، فلسفه یا دیدگاه خاصی پیروی نمی‌کند.
2. هیچ نوع کنترلی بر رفتار فرزندان ندارد و آنان کاملاً آزادند به هر شکلی که مایل‌اند، شیوه زندگی خود را انتخاب کنند.
3. شیوه‌های رفتاری به‌گونه‌ای است که در فرزندان، اعتماد لازم را به او ایجاد نمی‌کند.
4. نظم و ترتیب را در محیط خانواده رعایت نمی‌کند و از فرزندان خود نیز انتظار خاصی در این زمینه ندارد.
5. فرزندان خود را برای انجام هر کاری آزاد می‌گذارد و حتی در موارد ضروری نیز دخالت نمی‌کند.
6. اگر فرزندان از دستورات او اطاعت نکنند، ناراحت نمی‌شود؛ چنان‌که گویی اطاعت نکردن از والدین، امری طبیعی است.
7. آنچه فرزندان اراده کنند یا بخواهند، برای آنان تهیه می‌کند و در این مورد، سلیقه خاصی ندارد.
ویژگی‌های پدر مستبد
1. پدر، بر رفتار و اعمال فرزندان حاکم است و هیچ‌یک از اعضای خانواده اجازه اظهارنظر یا بیان دیدگاه‌های خود را ندارند.
2. اگر فرزندان از دستورات او اطاعت نکنند، ناراحت، خشمگین و آزرده‌خاطر می‌شود.
3. فرزندان جرئت سؤال کردن درباره انجام دادن یا ندادن کارها را از او ندارند.
4. بر رفتار و کارهای فرزندان خود کنترل شدید دارد و همه تصمیم‌ها را خودش می‌گیرد.
5. اطاعت بدون چون‌وچرا از فرزندان خود می‌خواهد و هیچ دلیلی برای آنان ارائه نمی‌دهد.
6. برای رعایت نظم و انضباط، ارزشی افراطی در نظر می‌گیرد و توانایی تحمل هیچ‌گونه بی‌نظمی را از فرزندان خود ندارد.
7. برخورد او با فرزندان احترام‌آمیز نیست و تصمیم‌های آنان، حتی اگر معقول و مستند باشد، برای او ارزش ندارد.
8. معتقد است حق دخالت در همه امور، حتی در خصوصی‌ترین کارهای فرزندان را دارد.
ویژگی‌های پدر مقتدر
1. هدف‌ها و انتظارها از زندگی روشن است و در این موارد با فرزندان خود صحبت می‌کند.
2. رفتارش چنان است که در فرزندان احساس اعتماد، نزدیکی و آرامش ایجاد می‌کند.
3. به فرزندان خود به‌اندازه کافی محبت نشان می‌دهد و افراط‌وتفریط نمی‌کند.
4. برخورد او با فرزندانش احترام‌آمیز است و برای تصمیم‌های آنان ارزش قائل است و به‌جای تصمیم‌گیری برای آنان، به فرزندان خود شیوه تصمیم‌گیری بهینه را می‌آموزد.
5. جوّ خانوادگی را چنان فراهم می‌کند که فرزندان احساس می‌کنند با آرامش می‌توانند دیدگاه‌های خود را در همه جنبه‌های زندگی مطرح کنند.
6. وقتی دستورات و قوانینی وضع می‌کند، دلایل قانع‌کننده‌ای ارائه می‌دهد.
7. فرزندان خود را تشویق می‌کند مستقل و متکی‌به‌خود باشند.
8. هرچند برای رفتار خوب، انضباط و... ارزش قائل است، افراط‌وتفریط نمی‌کند و از فرزندان خود در حدّ استعدادها، توانمندی‌ها و محدودیت‌های آنان انتظار دارد.
توصیه ما، انتخاب الگوی مقتدرانه است.
2. قوانین و خطوط کلی زندگی را بیان کنید
پدر، رهبر خانواده به شمار می‌آید و این امر مورد توصیه و تأکید اسلام است. پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمود: «مرد، رهبر خانواده‌اش است.» اعضای خانواده نیز پدر را نماد قانون، عامل اقتدار و راهنمای خود به سمت سعادت و صلاح می‌دانند؛ بنابراین، پدر باید برای زندگی مسیری را تعیین کند تا خود و خانواده‌اش را به سعادت برساند. بهترین یار و یاور پدر در این مسئله، دین مبین اسلام است؛ دینی که با ارائه قانون‌هایی درست و برنامه‌ای جامع، سعادت دنیوی و اخروی انسان‌ها را تأمین می‌کند.
همان‌گونه که آموزه‌های اسلام به سه بخش عقاید، احکام و اخلاق تقسیم می‌شود، پدر نیز باید بر اساس همین الگو، مسیر زندگی را تعیین کند و اعضای خانواده را آموزش دهد. شما در مقام پدر باید بنای ایدئولوژیکی خانواده را بنیان‌گذاری کنید و باورهای مذهبی درست را به آن‌ها بیاموزید. برنامه زندگی را بر اساس احکام اسلامی، نظام ارزشی صحیح و اخلاق و معنویت پایه‌گذاری کنید. تنها در این صورت است که شما خود و خانواده‌تان را از آتش و عذاب دنیوی و اخروی نجات داده و مسئولیت سنگینی را که خداوند به عهده شما نهاده، به‌خوبی ایفا کرده‌اید.
3. معاون خود را تقویت کنید
یکی از مهم‌ترین تدبیرها در مدیریت خانواده و تربیت فرزندان این است که هر یک از پدر و مادر بکوشند موقعیت دیگری را نزد فرزندان تقویت و حس احترام و علاقه آن‌ها را به او تحریک و تشدید کنند. شیوه برخورد پدر با همسر، اثر ژرفی در مدیریت او و ارتقای سطح کیفی خانواده دارد؛ چراکه:
الف) مادر جایگاه بالا و ارزشمندی در نظر فرزندان خواهد یافت.
ب) همکاری مادر را در پیشبرد اهداف تعیین‌شده جلب می‌کند.
ج) در غیاب پدر، مادر چشم اوست و ضامن اجرای قوانین زندگی خواهد بود.
حفظ موقعیت، شخصیت و حرمت مادر در نظر فرزندان، بازوی مدیریت شماست.
4. برای زندگی برنامه و نظم داشته باشید
مدیر موفق، مدیری است که مجموعه خود را بر اساس برنامه و نظم حکیمانه اداره کند. توجه به نکته‌های زیر، شما را در این امر مهم یاری می‌رساند:
برای همه کارهای روزمره، مانند خواب، بیداری، غذا خوردن، تماشای تلویزیون و... برنامه داشته باشید.
در برنامه‌ریزی به استعدادها، توانایی‌ها و نیازهای همه افراد خانواده توجه کنید.
در برنامه‌ریزی از مشورت بهره ببرید.
برنامه باید جامع باشد. پس در برنامه خود، کار، عبادت، برطرف ساختن نیازهای اولیه، بهداشت، دیدار با خویشاوندان، مسافرت، تفریح و زیارت را بگنجانید.
پدر، مسئول اجرای انضباط در خانواده است. ابتدا خود شما نظم را رعایت کنید و سپس آن را به فرزندان آموزش دهید.
در برنامه‌ریزی و اجرای انضباط، با همسر خود هماهنگ باشید و از او کمک بگیرید تا فرزندتان سردرگم نشود.
با مراجعه به کتاب‌های مربوط به مهارت برنامه‌ریزی و مدیریت زمان، آگاهی و مهارت لازم را به دست آورید.
از افراط‌وتفریط بپرهیزید.
در کنار قاطعیت و اقتدار، از چشم‌پوشی، گذشت و مدارا استفاده کنید.
از سرزنش، اهانت، استهزا، خشم و هرگونه رفتار منفی بپرهیزید.
5. مدیریت روابط را جدی بگیرید
عنصر «رابطه» تأثیر بسزایی در حفظ تعادل، یکپارچگی و اتحاد خانواده دارد. چهار سطح در روابط خانواده قابل‌تصور است که عبارت است از: رابطه پدر با اعضای خانواده، رابطه مادر با فرزندان، رابطه فرزندان با یکدیگر و رابطه خانواده با خویشاوندان.
پدر باید با دقت و ظرافت، روابط خانواده را در همه سطوح نظارت و ارزیابی و به‌خوبی مدیریت کند.
کسی که می‌خواهد روابط اعضای خانواده‌اش را باقدرت مدیریت کند، باید از اصول و قواعد روابط انسانی آگاه باشد؛ پس به اصول زیر توجه کنید:
ـ به بهبود و اصلاح ارتباط بیندیشید، نه مقصر.
ـ به‌تمامی رفتارها توجه کنید.
ـ اصل «احترام متقابل» را فراموش نکنید.
ـ در روابط بین فردی مانند «اره» باشید نه «تیشه»، یعنی مانند اره منافع را بین خود و طرف مقابل تقسیم نمایید.
ـ مراقب آفت‌های روابط، مانند، مقایسه کردن، مچ‌گیری، انتقاد بی‌جا و... باشید.
6. مسئولیت‌ها و کارها را عادلانه تقسیم کنید
یکی از امور مهم مدیریت خانواده، ایجاد و حفظ روحیه همکاری در اداره امور خانواده است. روحیه همکاری، همدلی و مشارکت فعال را جایگزین روحیه تنبلی، کسالت، بی‌تفاوتی و طلبکاری کنید. برخی از والدین می‌پندارند محبت به فرزندان این است که همه کارها را خود انجام دهند؛ درحالی‌که نتیجه همه‌پرسی از 250 کودک درباره کار در منزل، نشان می‌دهد 97 درصد کودکان گفته بودند: «باید در کارهای منزل کمک و همکاری کنند».
7. جلسات خانوادگی را فراموش نکنید
جلسات منظم خانوادگی، فرصتی برای اعضای خانواده فراهم می‌آورد تا مشکلات خود را مطرح و برای حل آن برنامه‌ریزی کنند.
8. از نظارت و مراقبت غافل نشوید
پدر مهربانی که خواستار فرزندانی صالح، پاک و موفق است، نباید از نظارت و مراقبت کردن از نونهالان خود غافل شود؛ چراکه فرصت تربیت کردن و پرورش دادن فرزندان، بسیار محدود و زودگذر است و فرزندان ما خیلی زودتر ازآنچه فکر کنیم، بزرگ می‌شوند و راه خود را پیدا می‌کنند. اکنون‌که متوجه ضرورت این مسئله شدید، به نکته‌های زیر توجه کنید:
1. پیوسته مراقب رفتار، گفتار و کردار خود باشید و نقش الگویی خود را فراموش نکنید. مطمئن باشید فرزندان شما در درجه نخست با شما همسان‌سازی می‌کنند و از شما می‌آموزند چگونه رفتار کنند، چگونه با دیگران ارتباط برقرار سازند، خشم و ناراحتی و شادی خود را به چه شکلی بروز دهند، روش حل مسئله را از شما می‌آموزند و به‌طورکلی، شما راه و رسم زندگی را در کارگاهی عملی به آن‌ها آموزش می‌دهید.
2. مراقب کیفیت ارتباط با همسرتان باشید. فراموش نکنید همسر شما، بازوی توانمند شماست؛ اگر او را تضعیف و تحقیر کنید، توجه و محبت لازم را به او نداشته باشید و امنیت و آرامش جسمی و روانی او را تأمین نکنید، فرزندتان تباه خواهند شد.
3. مواظب دگرگونی‌های فرزندتان باشید. هرگونه تغییری در جسم، روح و عملکرد فرزند خود دیدید، به دنبال ریشه‌یابی و علت آن باشید و پیش از آنکه فرصت طلایی اصلاح از دست برود، برای درمان آن اقدام کنید.
4. از معاشرت و رفت‌وآمدهای فرزندتان غفلت نکنید.
5. نظارت در امر تحصیل فرزندان، دربردارنده انتخاب مدرسه، انتخاب معلم، آموزش دوست‌یابی در کلاس و مدرسه، کنترل کیفیت سطح آموزشی و تربیتی مدرسه، میزان فعالیت و همکاری فرزند و... است.
6. نظارت بر چارچوب و قوانین وضع‌شده در خانواده بسیار مهم و ضروری است. نظم و انضباط، بهداشت و نظافت، خواب و خوراک، کیفیت پوشش و وضع ظاهری و همچنین کیفیت ارتباط اعضای خانواده باید به‌طور مستمر مورد نظارت و مراقبت پدر باشد.
7. مراقبت و نظارت باید با قاطعیت همراه با انعطاف و درک شرایط افراد خانواده باشد.
منبع: مجله اشارات