چرا مدیریت؟
روزهای خاص، برنامه‌های ویژه خود را می‌طلبد. شخصیت‌های سالم و بهنجار زمانی که با موقعیت زمانی اختصاصی و متفاوتی روبه‌رو می‌شوند، هوشمندانه از خود انعطاف نشان می‌دهند و هماهنگ با موقعیت، خود را به سازگاری با شرایط و بهره وری بیشتر از آن نزدیک می‌کنند. در مقابل، شخصیت فاقد انعطاف، این روزهای متفاوت را به بیهوده گذرانی یا سردرگمی و اضطراب می‌گذرانند و نتیجه‌ای جز نارضایتی و احساس بی کفایتی آزاردهنده نصیبشان نمی‌شود. روزهای آغازین سال نو، با ویژگی‌های منحصربه‌فردی که دارد، فرصتی برای سنجش مدیریت روانی است.
مدیریت هیجان‌ها
انسان‌ها دوست دارند سال جدید را با شادی و خوشی آغاز کنند. داشتن نشاط، یک امتیاز روانی است و انسان‌های شاد، موفقیت‌های بیشتری دارند. نکته اصلی در مدیریت این هیجان مثبت است. زمانی که چنین هیجان و شوری به درستی مدیریت نشود، ممکن است به احساس‌های منفی، مانند احساس گناه، احساس حسرت، پشیمانی، سرزنش و مانند آن تبدیل شود. با ایجاد اعتدال در شاد بودن، می‌توان سراسر سال را از این موهبت الهی بهره‌مند بود؛ چه اینکه افراط در این مهم، ممکن است به آسیب‌هایی بینجامد که دیگر روزها را تحت تأثیر قرار دهد.
مدیریت ارتباطات
با داغ شدن تنور ارتباطات در نوروز، از سویی پدیده خجسته‌ای به نام «دیدار اقوام» پدیدار می‌شود و از سوی دیگر، برخی از ارتباط‌ها ممکن است با شرایط روحی افراد سازگار نباشد. ارتباطی که نتیجه آن، افت روحی و احساس افسردگی باشد، مطلوب نیست. اگر در میان کسانی که در فهرست ارتباط قرار دارند، افرادی را دارید که حضور شما در منزل آن‌ها همراه با گناه، تغییر مسیر در زندگی سالم، دخالت‌های بی‌جا و زیان‌آور و مانند آن است، توصیه می‌کنیم این ارتباط را محدود و مدیریت کنید تا از پیامدهای منفی آن در امان بمانید.
مدیریت اقتصادی
یکی از جلوه‌های برجسته نوروز، هزینه کردن است. موقعیت‌های فراوانی در این روزها رخ می‌دهد که به خرج کردن نیاز دارد. داشتن برنامه‌ای از پیش تعیین‌شده برای میزان هزینه کردن متناسب با درآمد، راهکار مناسبی برای کم‌آوردن در نخستین روزهای سال اقتصادی است. زمانی که با به بهانه هم‌رنگی با جماعت، هزینه بالایی را بر خود تحمیل می‌کنیم، طبیعی است که در روزهای باقی‌مانده از ماه فروردین، با کمبودهای فرسایشی روبه‌رو خواهیم شد. برخی از هزینه‌ها قابل‌مهار و مدیریت است؛ تنها به تدبیر و نیاز دارد.
مدیریت اوقات
آفت مهم دیگری که در روزهای نو از سال جدید، نظام روانی ما را به مخاطره می‌اندازد، اتلاف زمان و عادت به تن‌پروری و راحت طلبی است. فراغت به معنای بیهوده گذرانی نیست، بلکه به معنای فعالیت‌های سودمند غیررسمی است. از نظر روانی، انسان‌ها مستعدند کمترین انرژی را مصرف کنند. هنگامی که شرایط غالب زمانی چنین فضایی را حاکم کند، این استعداد پدیدار می‌شود و ریشه‌کن‌سازی آن وقت زیادی می‌طلبد. پیشنهاد می‌کنیم این مشکل را با کار منظم و اندک روزانه برطرف سازیم. هر روز برنامه مشخصی برای خود داشته باشیم و با کارهایی مثل مطالعه، محاسبه برنامه سال و مانند آن، ذهن و روان خود را از رکود بازداریم.
مدیریت تغذیه
بازار پرکالری نوروز، با تمام جذابیت‌های خود، ممکن است ما را به دردسر بیندازد. زمانی که بیشتر از انرژی موردنیاز و متعادل، مواد غذایی دریافت می‌کنیم، با انباشتگی انرژی روبه‌رو می‌شویم که مانند انبار باروت عمل می‌کند و خود را در شکل‌هایی مانند اضطراب، آمادگی برای پرخاشگری، احساس بی حوصلگی و خستگی نشان می‌دهد. فراوانی دید و بازدید، نیازمند اعمال مدیریت فردی و خانوادگی برای مصرف مواد غذایی رایج این روزهاست؛ به‌ویژه در مصرف مواردی مانند آجیل، شیرینی و تنقلات بیشتر دقت کنیم.
مدیریت خواب
اعتدال در خواب، یکی از عوامل اصلی سلامت روان است. بخش مهمی از اختلال‌های روانی، مانند افسردگی، اضطراب و وسواس با کیفیت و کمیت خواب ارتباط دارد. روزهای تعطیل، برای عده‌ای بهانه بیشتر خوابیدن است؛ درحالی‌که خواب زیاد با تولید اسید لاکتیک، بدن و به دنبال آن روان را دچار اختلال در کارکرد می‌کند. افزایش میزان خواب، ضمن به هم خوردن برنامه‌های از پیش تعیین‌شده نوروز، کسالت‌های روانی دیگری نیز همراه خواهد شد. فزون خوابی همانند کم‌خوابی، روند طبیعی جسم و جان فرد را دچار مشکل می‌سازد. در روان‌شناسی سلامت نیز این نکته برجسته شده است که خواب به‌اندازه نیاز مطلوب است، ولی خوابی که به منظور تفریح و فراغت در برنامه تعطیلات گنجانده می‌شود، آسیب می‌رساند.
مدیریت گفت‌وگو
زبان، ابزار انتقال محتوای فکر است. شرایط نوروز به‌گونه‌ای است که این وسیله به بیشترین سطح از بهره‌برداری می‌رسد. با نگاهی به رهنمودهای دین و روان‌شناسی در این حیطه، لازم است مراقبت بیشتری از گفت وگو در این روزهای خاص داشته باشیم. آسیب‌هایی چون وارد شدن به دنیای غیبت، تهمت، بدگویی از زندگی و شرایط آن که موج منفی در روان پدید می‌آورد، تحقیر دیگران، پرگویی‌های آزاردهنده، گفت‌وگوی زیاد از مسائل مادی که سبب سختی دل و دوری از معنویات می‌گردد، گفت‌وگوهای وسوسه‌انگیز، سخنان ضد اعتقادی و ایمان سوز، معرفی مسیرهای انحرافی و مانند آن، می‌تواند از آسیب‌های شایع گفت‌وگوهای نوروزی باشد.
مدیریت نگاه
چشم، دریچه و دیدبانی برای دل و فکر است. نگاه‌های عبرت‌آمیز و هدفمند، اطلاعات سودمندی در اختیار انسان می‌گذارد و نگاه‌های بی‌هدف، آلوده و هرزه، نظام روانی را آلوده می‌سازد. دید و بازدیدهای نوروزی از یک سو و تمایل گذراندن این روزها با رسانه‌ها از سویی دیگر، تهدیدهایی برای دیده به شمار می‌آید. چه بسیار افرادی که با یک نگاه ناصواب، مسیر زندگی‌شان از موفقیت به شکست تغییر یافت و بازگشت به تعادل برایشان امری محال جلوه کرد. مراقبت از این دیده بان دل و اندیشه، نتایج سودمند سرشاری نصیب ما خواهد کرد.
آداب مسافرت چیست؟
لقمان حکیم پاسخمان را می‌دهد
اشاره
از اموری که حرکت انسان را به‌سوی رشد و بالندگی کند یا حتی متوقف می‌کند، خستگی‌های ناشی از روزمرگی و یکنواختی زندگی است. ناآرامی‌های عصبی و به‌ویژه افسردگی در دنیای امروز گریبان گیر همگان شده است؛ دنیایی که صنعت و پیشرفت‌های صنعتی، انسان و هویت انسانی او را کم رنگ می‌کند و خستگی‌های روحی و جسمی از هر طرف به او فشار می‌آورد. بی‌گمان یکی از بهترین و مؤثرترین داروهای پیش‌گیری و درمان این نابسامانی‌ها، مسافرت رفتن است.
مسافرت، از سنت‌های نیک ایرانیان در روزهای نوروز است که به فرموده رسول گرامی اسلام، موجب سلامت (ربانی، 1382: 88: ح 286) و تجربه‌اندوزی (همان: ح 287) است.
در این نوشته، آداب مسافرت را از توصیه‌های لقمان حکیم به فرزندش برمی‌شماریم.
هرگاه با گروهی مسافرت کردی، درباره کار خود و آنان، بیشتر با آنان مشورت کن.
بسیار به روی‌شان لبخند بزن.
از توشه‌ات به ایشان ببخش و دعوتشان را بپذیر.
سکوت طولانی، نماز بسیار و سخاوتمندی را پیشه خودساز.
به حق گواهشان باش.
با بیان رأی و نظر هنگام مشورت با تو، برایشان بکوش و پیش از تحقیق و اندیشه، نظر قطعی نده.
هرگاه دیدی هم سفرانت می‌روند، با ایشان برو؛ هرگاه دیدی کاری می‌کنند، به یاری‌شان شتاب؛ و هرگاه صدقه و قرضی دادند، تو نیز شریک آنان شو.
از کسی که از تو بزرگ‌تر است، حرف‌شنوی داشته باش.
هرگاه وقت نماز فرارسید، آن را به هیچ روی به تأخیر نینداز و آن را به‌جا آور و آسوده شو؛ زیرا نماز، دَینی است بر عهده آدمی و البته بکوش آن را به جماعت گزاری.
مادامی که بر مرکبت سواره‌ای، قرآن بخوان و هنگام کار کردن، تسبیح بگو و هنگام بیکاری، دعا بخوان. (جوادی، 1391: 189 و 190)
منابع
جوادی آملی، عبدالله، 1391: مفاتیح الحیاة. قم: اسراء.
ربانی، هادی و سید محسن موسوی، 1382، آینه یادها. قم: دارالحدیث.