حجت‌الاسلام دکتر آقارفیعی؛ جراح و متخصص طب اسلامی
حتی در بعضی از روایات داریم که قبل از مباشرت از لبنیات استفاده نکنید. در غذاهایی که توصیه‌شده در هنگام تشکیل نطفه حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) تناول شده است، به خرما، انگور و سیب اشاره کرده‌اند. قبل از این‌که مرد و زن با یکدیگر نزدیکی بیشتری داشته باشند، به‌محض این‌که خطبه عقد خوانده می‌شود، مستحب است داماد در دهان عروس عسل بگذارد. ما تحقیقی درباره عسل کرده‌ایم و شاید ۱۰۰ الی ۲۰۰ صفحه مطلب درباره درمان‌هایی که با عسل ممکن است، آورده شده باشد. به‌عنوان‌مثال یکی از ویژگی‌های عسل این است که به‌سرعت جذب خون می‌شود و شیرینی آن سبب نشاط می‌شود.
امام رضا (علیه‌السلام) رساله‌ای دارند به نام «رساله ذهبیّه» که بخشی از آن را در کتاب مدیریت و کتاب آفرینش انسان بیان کرده‌ایم. در آنجا به آداب زناشویی قبل از هم‌بستر شدن تذکر می‌دهند که در تشکیل و آمادگی نطفه‌ها اثر می‌گذارد و جالب اینجاست که در ایامی که رفتارهای زندگی و غذاها بر اساس ماه‌های سال تنظیم شده است، حتی عطری را که باید برای فصل تابستان استفاده کنید با عطری که در زمستان استفاده می‌شود تفاوت دارد؛ مثلاً عطرهای تند را باید برای فصل سرما بگذارید و آن‌هایی را که لطیف‌ترند مثل یاس برای تابستان بگذارید.
نطفه‌ای که به امر پروردگار بر اساس مودتی که خداوند بعد از اجرای خطبه بین زن و مرد برقرار می‌شود، تشکیل می‌شود، در طول ایام بارداری هم باید تحت نظر و مراقبت قرار بگیرد. ما سعی می‌کنیم قبل از مباشرت مزاج طرفین را اصلاح کنیم که در بحث مزاج‌ها کاملاً بیان می‌کنیم که این امر با آداب تغذیه و حجامت‌هایی که قبل از ازدواج صورت می‌گیرد میسر است. بچه‌ای که در شکم مادر هست، با روحیه مادر و پدر باید هماهنگی داشته باشد. در نمونه‌هایی که از فرزندان متولدشده با آوای قرآن بررسی کرده‌ایم، مشاهده کرده‌ایم مادرانی که در طول حاملگی از صدای قرآن استفاده کرده‌اند، بعد از تولد رفتارهای کودکانشان بسیار آرام‌تر و آشنایی‌شان با صوت قرآن کاملاً مشهود است و حتی روی زایمان مادر هم اثربخشی داشته و زایمان راحت‌تر انجام شده است.
غذاهایی را که مادر در طول حاملگی می‌خورد بر زیبایی صورت کودک و تعادل مزاج او اثر می‌گذارد. مثلاً اگر سیب، گلابی و انار بخورد، برای بچه اثر بهتری دارد، زیباتر متولد می‌شود. تعادل مزاج برای کودک مهم است. چهار گیاه را در روایات ما معرفی می‌کنند که ایجاد تعادل مزاج می‌کنند: انار، بنفشه ـ که هم روغنش هست و هم گُلش ـ کاسنی که آن را در تشکیل فرزند پسر مؤثر دانسته‌اند و رطب. این چهار ماده مزاج ملایمی دارند و لذا می‌توان برای همه افراد تجویز کرد و در طول حاملگی از غذاهای مفید هستند.
منشأ کمبود کلسیم در زنان باردار و برطرف کردن آن
مصرف کلسیم برای زنان بسیار مهم است. یکی از مشکلات خانم‌ها این است که به دلیل این‌که آفتاب کمی به بدنشان می‌رسد، جذب کلسیم در بدن آن‌ها کم است و وقتی بچه در طول حاملگی استخوان‌سازی می‌کند، کلسیم خود را به‌طور طبیعی از استخوان‌ها و دندان‌های مادر می‌گیرد. دیده‌ایم که برخی از زنان پس از حاملگی دچار پوسیدگی دندان شده‌اند. پیشنهاد ما این است که همان‌طور که حضرت علی (علیه‌السلام) فرموده‌اند: «آفتاب از پشت شفا و از روبرو بیماری است»، خانم‌ها در طی روز چند دقیقه بگذارند آفتاب مستقیماً به پوستشان بخورد و غذاهای کلسیم‌داری مثل هلو، کلم، ترب، پودر سنجد و عسل استفاده کنند تا پس از حاملگی دچار کمبود کلسیم نشوند. در اواخر حاملگی ـ معمولاً از چهارماهگی ـ مصرف کُندُر را برای تقویت حافظه کودک، به‌اندازه یک نخود بعد از مسواک زدن فراموش نکنند. امام رضا (علیه‌السلام) معمولاً کندر را میل می‌کردند. گاهی بدنشان را با روغن مطبوع مثل روغن گل بنفشه ماساژ بدهند که زایمانشان راحت‌تر انجام شود. قدم بزنند تا حاملگی سبب افزایش وزن زیاد نشود.
بحث تغذیه و تأثر آن بر تغییرات روحی و جسمی طفل نوزاد مطرح شد. اصولاً چه رابطه‌ای میان تغذیه و سبک زندگی اسلامی- ایرانی وجود دارد؟
رابطه تغذیه و سبک زندگی در تمام مدت زندگی وجود دارد. ما در بعضی از آیات قرآن می‌بینیم ضمن این‌که از گیاهان و مزارع صحبت می‌شود، درباره تغذیه حلال، دادن خمس و زکات بعد از برداشت محصول تأکید شده است. خیلی تأکید می‌کنیم مادران ما از غذاهای حلال استفاده کنند. خودشان حساب خمس و زکات مالشان و غذاهایی را که در طول سال مانده است، داشته باشند و حتی‌الامکان به جاهایی مراجعه کنند و به مهمانی‌هایی بروند که اطمینان داشته باشند تغذیه در آن‌ها حلال است.
بعد از حاملگی غذاهایی که پیشنهادشده باز هم رطب است که خداوند به حضرت مریم (سلام‌الله‌علیها) بعد از فارغ شدن پیشنهاد کردند و برای کم‌خونی مادر خوب است. روی شیر مادر بسیار بحث شده است و حتی حکمای ما در نظر گرفته‌اند اگر خواستید بچه را به دایه بسپارید، این دایه باید خوش‌هیکل و خوش‌اخلاق باشد و مزاجش طوری تنظیم شده باشد که شیری که به کودک می‌رسد شیر گوارایی باشد. بسیاری از مواردی که الآن ما در درمان کودکان مثلاً یرقان کودک در نظر می‌گیریم، این است که شیر مادر را اصلاح می‌کنیم و وقتی شیر مادر اصلاح می‌شود، می‌بینیم روی تغذیه کودک اثر می‌گذارد و سبب مثلاً رفع ناراحتی گوارشی بچه می‌شود، درحالی‌که طب کلاسیک هیچ‌وقت این موضوعات را در نظر نمی‌گیرد.
بر اساس آیات قرآن می‌دانیم تا دو سال غذای بچه شیر مادر است و بسیاری از مادرها باعجله اصرار دارند به بچه غذا بدهند، درحالی‌که اگر شیر مادر تقویت شود و مثلاً از آبگوشت‌های مناسبی که در ظروف مسی درست می‌شوند، گوشت آن مطمئن است یا از سوپ‌هایی که از جوجه طبیعی و ارگانیک درست شده باشند، از آش‌هایی که یک مقدار زیره و جو در آن باشد و روغن‌زیتون و مقداری سرکه به آن اضافه شود، شیر مادر کافی می‌شود و شیر مادر است که تغذیه دو سال بچه را تأمین می‌کند. این‌که بلافاصله بچه را از شیر می‌گیرند و به بچه شیرهای مصنوعی که به آن‌ها مواد نگه‌دارنده اضافه شده است می‌دهند، باعث می‌شود در تغذیه کودک و هضم غذای او ناهماهنگی به وجود می‌آید.
در این دو سالی که فرمودید آیا می‌توان از غذاهای دیگر نیز استفاده کرد؟
ببینید، یکی از مشکلات ما این است که برای روال غذای بچه تصور می‌کنیم با یک تغذیه عادی می‌توانیم یک بچه طبیعی را پرورش بدهیم. خوشبختانه پایان‌نامه دکترای خودم را در ۴۰ سال قبل درباره سوءتغذیه پروتئین انرژی نوشتم.
در جدولی که تهیه کردم، مقایسه‌ای بین تغذیه یک کودک آفریقایی، مجیدیه تهران و تغذیه یک کودک آمریکایی انجام دادم. مشاهده کردیم کودک آمریکایی از بچگی با غذاهای مقوی تغذیه می‌شود. به‌جای برنج و ماکارونی‌ای که برای خودمان درست می‌کنیم، از چهار-پنج ماهگی از آب‌میوه استفاده کنیم، مثلاً آب انگور به شیر مادر بسیار نزدیک است. یکی دو استکان در طول روز از آب انگور استفاده کنیم. در صورت تمایل به مصرف کره از کره طبیعی استفاده کنیم. اگر خواستیم به بچه بیسکوئیت یا امثال آن را بدهیم، خود مادر مقداری کیک درست کند و یک‌لایه نازک کره طبیعی ـ مثلاً گاومیش ـ روی آن بمالد و همراه آن آب‌میوه و یک مکمل غذایی به بچه بدهد یا شیر گاومیش را با مقداری برنج ارگانیک به حالت شیر برنج درست کند و به بچه بدهد، بهتر از این است که از فست فودهایی که به‌عنوان غذا در جامعه اسلامی ما مطرح شده‌اند و واقعاً غذاهای طبیعی سنتی اسلامی نیستند، تغذیه کند و باید از بچگی از مصرف پفک‌ها، چیپس‌ها و امثالهم جلوگیری کند.
اخیراً گزارش کرده‌اند مصرف پفک‌ها و امثال این‌ها به خاطر مواد افزودنی‌ای که دارد، حتی درجه نازایی را هم افزایش داده است. کتابی تحت عنوان فست فودها نوشته و در آنجا ذکر شده است که فست فودها ضررهای زیادی دارند. یا مثلاً مواد نگه‌دارنده ماءالشعیری که داریم مصرف می‌کنیم، فوق‌العاده زیاد است. درست است یک سری استانداردهای بین‌المللی داریم، اما وقتی غذاهای طبیعی خودمان را داریم، حق نداریم به‌جای مثلاً سکنجبین نوشابه گازدار مصرف کنیم.
شوخی‌ای می‌کنند و می‌گویند آن اوایل که تظاهرات انقلاب شده بود، تلویزیون‌های آمریکایی نشان می‌دادند ما هم‌زمان بااینکه مرگ بر شاه می‌گوییم، داریم در تظاهرات کوکاکولا را پخش می‌کنیم. آن‌ها گفته بودند اگر بخواهیم تغذیه ایرانی‌ها را به همان سبکی که خودمان می‌خواهیم برگردانیم، انقلاب این‌ها یک انقلاب اسلامی ـ ایرانی کامل نخواهد بود.
خوردن غذا به این شکلی که الآن بین ما وجود دارد و شامل سه وعده غذایی یعنی صبحانه و نهار و شام چه قدر صحیح است؟ کدام وعده غذایی از همه مهم‌تر است و در این وعده‌ها چه باید بخوریم و به‌طورکلی تغذیه خوب چه تأثیری بر عملکرد ما در جامعه دارد؟
یکی از مشکلاتی که داریم مسئله قوای جسمی و جنسی است. در روایات ما آمده است: «لقمة الصباح مسمار البدن»، لقمه صبح استحکام بدن را برقرار می‌کند. در بین مراجعینی که داریم مشاهده می‌کنیم ۹۰ درصد خانم‌های ایرانی نه خودشان صبحانه کامل می‌خورند و نه به فرزندان و همسرانشان صبحانه کامل می‌دهند. این باعث تضعیف قوای بدنی و وقتی هنگام ظهر می‌شود، حتی فعالیت اقتصادی جامعه تحت‌الشعاع قرار می‌گیرد. ژاپنی‌ها تحقیق کرده‌اند غذای ظهر و ضمن کار سبب می‌شود راندمان اقتصادی آن‌ها کم شود، بنابراین پیشنهاد می‌کنیم صبحانه کامل بخورید.
پنیر بخورید، اما در شب! وسط غذا هم آب نخوریم
فردی به امام رضا (علیه‌السلام) مراجعه کرد و پرسید: «شما فرموده بودید پنیر مکروه است». امام رضا (علیه‌السلام) فرمودند: «ما گفته بودیم در روز پنیر نخورید، شب بخورید». یکی از دلایلش هم این است که وقتی کلسیم در بدن بالا می‌رود، فسفر مغز تخلیه می‌شود و چون میزان فسفر و کلسیم باید در خون مناسب باشد، درنتیجه خواب‌آلودگی ایجاد می‌شود. یک غذای کامل مثل حلواارده، عسل، آبگوشت، آش، عدسی و... مناسب صبحانه‌اند. غذاهایی که برای فصل‌های سرد هست، گرم هستند و برای فصل‌های گرم خنک‌ترند. این‌ها را صبح‌ها تناول کنید و کودکان هم حتی‌الامکان جدا از مادرانشان غذا بخورند. وعده‌های غذایی را به شما می‌گویم که اگر رعایت کنیم، درواقع یک مدیریت زمان را برقرار کرده‌ایم. اگر بتوانیم غذای صبحمان را خوب بخوریم، قبل از آن وضو می‌گیریم، با لباس تمیز سر سفره می‌نشینیم، با بسم الله الرحمن الرحیم شروع می‌کنیم. صبحانه‌مان را با ۲۱ عدد مویز شروع می‌کنیم یا کسانی که بیماری دیابت دارند یک نخود کندر صبح ناشتا بعد از مسواک زدن بخورند. این سبب می‌شود معده که از شب مزاجش سرد بوده است، وارد گرما شود. این گرما سبب می‌شود غذا بهتر هضم و جذب شود. وسط غذا به‌هیچ‌وجه نباید آب خورد. بهتر است غذا حتی‌الامکان با دست تمیز خورده شود. از قاشق غیر از موارد ناچاری مثل آش استفاده نشود. حداقل لقمه غذای صبح ۴۰ لقمه است که با سرانگشت شست، سبابه و انگشت کنار آن خورده می‌شود. وسط غذا نباید صحبت کرد، نباید آب خورد و در آخر غذا نوشابه‌ای مثل سکنجبین، آب ولرم یا آب‌میوه مصرف شود.
صبحانه و استراحت مناسب لازمه حماسه اقتصادی
اگر به این شکل صبحانه بخوریم و پس از غذا خوردن استراحت کوتاهی کنیم، آماده فعالیت در طول روز می‌شویم و حتی تا شب هم ضعف نداریم و می‌توانیم به‌عنوان یک مؤمن فعال بحث حماسه اقتصادی را هم اجرا کنیم، اما وقتی صبح خوب وارد جامعه نمی‌شویم، دائماً منتظریم برویم جایی که ناهاری را به ما تعارف کنند.
در روایات آمده است اگر گرسنه از خانه خارج شویم، در حقیقت شخصیت خود را پست کرده‌ایم؛ یعنی به خاطر گرسنگی ناخودآگاهی که به ما دست می‌دهد، دائماً محتاج جامعه هستیم. برعکس شهرها در برخی از روستاها صبحانه را خیلی کامل و مقوی می‌خورند. این‌ها افراد فعال و تولیدکننده هستند. مثلاً در شمال کشور کته پلو و ماهی پلوی معروفشان رسم است. چای را هم به این دلیل پیشنهاد نمی‌کنیم که چای سبب از بین رفتن آهن خون می‌شود و در ایران کم‌خونی زیاد داریم و مخصوصاً در بین خانم‌ها کم‌خونی خیلی گزارش شده است. برای رفع کم‌خونی رنده سیب در عسل پیشنهاد کرده‌ایم که نتایج عالی داده است. یک قاشق عسل، ۱۰ قاشق سیب، دو تا سه بار و حتی پنج بار در روز می‌شود مصرف کرد. اگر می‌خواهید مطبوع‌تر شود کمی عرق بیدمشک هم اضافه کنید. یک روز کرفس، روز دیگر باقلا، یک روز دیگر اسفناج استفاده کنند یا ۱۰ پسته خام بخورند. رطب جزو برنامه غذایی همیشگی‌شان باشد.
کیفیت غذایی که ما ایرانیان مصرف می‌کنیم چگونه است؟
یکی از مشکلات ما در مورد نوع غذاهاست. غذاهایی که الآن در ایران استفاده می‌شود غذاهای کم کیفیتی هستند. در بعضی از روایات ما مثل باب‌های اطعمه و اشربه وسائل الشیعه ـ تقریباً یک‌بیستم فقه ما روایات تغذیه‌ای هستندـ درباره غذاهای عربی زیاد بحث شده که یکی از پایه‌های غذایی آن خرماست.
اخیراً فقط چند کتاب درباره خرما نوشته‌شده و جالب اینجاست بشر تا حالا نتوانسته است به خرما مواد شیمیایی انتقال بدهد، چون ریشه درخت آن ۳۰ متر در زمین است و میوه‌اش هم ۳۰ متر بالای زمین! و یکی از دلایلی که یهودی‌ها با پیغمبر مخالفت می‌کردند مصرف خرما بوده است. می‌گفتند این شخص سوار الاغ می‌شود، مسافرت می‌کند و خرما می‌خورد. ما نمی‌توانیم در رفتارها و حرکت‌های ایشان مثلاً با تولید ماشین‌ها و غذاهای غربی! دخالت کنیم و این یک انسان مستقل است. روایت داریم در خانه‌ای که خرما نیست، غذا نیست. آن‌هایی که مزاجشان گرم است، می‌توانند از خرماهای زرد استفاده کنند و روی آن آب بخورند، آن‌هایی که مزاجشان سرد است از خرماهای معمولی استفاده کنند و آب نخورند. من فقط در یک روایت دیده‌ام خرما خوردن خوب نیست و آن زمانی است که بیمار تب دارد. ما هم در کاهش تب تدابیری داریم و می‌توانیم آن‌ها را پیشنهاد کنیم.
در مورد چای که اشاره کردید آهن را از بین می‌برد، همه چای‌ها این‌طورند یا مثلاً چای سبز این‌طور نیست؟
در مورد نوشیدنی‌ها «سید الشراب الماء» بهترین شربت خود آب است. ذکر این نکته را لازم می‌دانم که برای جلوگیری از سرطان و برای بیماران سرطانی باید از خوردن آب‌های کلردار پرهیز شود. خواستیم این را در رسانه‌ای مطرح کنیم، گفتند جنبه علمی ندارد. گفتیم هر حرفی را که ما می‌زنیم نباید غربی‌ها تأیید کنند، اما کتابی نوشته شده است تحت عنوان «Micro Nutrients in Health & Diseases» ریزمغذی‌ها در سلامت و بیماری‌ها و اتفاقاً در آنجا ذکر شده است که نباید آب کلردار مصرف کرد. در حال حاضر بهترین آب همین آب‌های ولرم خودمان است. اگر کسی از آب چشمه استفاده کرد چه‌بهتر. امام رضا (علیه‌السلام) چشمه مشرقیه را مطرح کرده‌اند، یعنی چشمه‌ای که بسترش به سمت شرق باز شود و یا بوعلی سینا می‌گوید اجازه بدهید آب مقداری از چشمه جدا و با آب‌وهوای محیط آشنا و مزاجش با مزاج طبیعت هماهنگ شود و بعدازآن آب استفاده کنید. بلافاصله از چاه یا چشمه آب برندارید. غیر از آب، آب‌میوه‌های ارگانیک داریم، یعنی آن‌هایی نیترات و نیتریت به آن‌ها نمی‌زنند و از کودهای طبیعی و حیوانی استفاده شده باشد.
و غیر از آب و آب‌میوه؟
بعد از آب و آب‌میوه‌ها سکنجبین را داریم که تهیه‌اش بسیار ساده است. می‌توانیم مقداری سرکه طبیعی را با برگ نعناع بجوشانیم و برحسب طبیعتتان به آن عسل اضافه کنید می‌شود سرکه‌انگبین؛ یا خود شکر. متأسفانه شکری که داریم مصرف می‌کنیم، بی‌جهت یک مقدار مواد افزودنی به آن اضافه کرده‌اند درحالی‌که رنگ شکر طبیعی که از نیشکر تهیه می‌شود، قهوه‌ای است که منظور همان شکر قهوه‌ای است و در کوبا یا کشورهایی که شکر تهیه می‌کنند، از نیشکر طبیعی استفاده می‌کنند و رنگ آن را با مواد افزودنی تغییر نمی‌دهند. امام رضا (علیه‌السلام) هم وقتی وارد ایران شدند، در خوزستان برای این‌که حرارت بدنشان متعادل‌تر شود، فرمودند: «بگردید نیشکر پیدا کنید». در غیر فصل بود و علی‌القاعده نمی‌شد نیشکر پیدا کرد، اما پیدا کردند و گفتند: «آقا! یکی از دلایل امامت شما همین است که توانستیم در غیر فصل برای شما نیشکر پیدا کنیم». نیشکر را خیس کردند و به‌صورت شربت نوشیدند. الآن هم در بعضی از کشورهای عربی در برخی از مغازه‌ها نیشکر طبیعی هست که بسیار خوشگوار و مطبوع است.
بچه‌های امروز پیتزا را بیشتر از کباب گوسفندی دوست دارند
این‌ها نوشابه‌های گوارای ما هستند و نباید در تغذیه روش‌های من‌درآوردی بشری را جایگزین روش‌های حکیمانه الهی کنیم. این سبب شده است که ذائقه بچه‌های ما تغییر کند. الآن اگر بخواهیم کباب گوسفندی را که روی زغال یا گاز با سیخ استیل درست شده است، در کنار پیتزا به بچه پیشنهاد کنیم، به‌احتمال‌زیاد پیتزا را انتخاب می‌کند، اما اگر از کودکی او را با غذاهای طبیعی، خرما، عسل و میوه آشنا کنیم بسیار موفق خواهیم بود. در روایاتمان داریم که بچه که متولد شد، کام او را از عسل، تربت امام حسین (علیه‌السلام) و خرما تغذیه کنید. در بعضی از گزارش‌های خارجی آمده است که تا دو سال به بچه عسل ندهید. به خاطر این‌که گزارشی در آن سر دنیا شده است که به یک نفر عسل داده‌اند و معلوم نیست آن عسل از کجا آلوده بوده است، نمی‌توان این روایت را نادیده گرفت، درحالی‌که دوستان ما بچه‌هایشان را با همین روش طب سنتی تغذیه کرده و به نتایج خوبی هم رسیده‌اند.
یا ختنه اطفال را در اسلام گفته‌اند در هفت‌روزگی انجام شود. با بسیاری از متخصصان اورولوژی صحبت کرده‌ایم و آن‌ها گفته‌اند مناسب‌ترین زمان به‌احتمال‌قوی همین هفت‌روزگی است، چون هنوز عوامل ایمنی و مصونیت که از طریق خون مادر به بچه منتقل شده است، در او وجود دارد. ختنه‌هایی هم که در این زمان انجام می‌شوند، خونریزی کمتری دارند و همین کاهش خون هم سبب می‌شود یرقان کودک بهتر کنترل شود.
توصیه اکید به حجامت نقره در چهارماهگی نوزاد
یا امام صادق (علیه‌السلام) پیشنهاد کرده‌اند بچه در چهارماهگی حجامت شود و فرموده‌اند در نقطه نقره که درواقع نقطه‌ای است در پشت گردن کودک که چین می‌خورد. موقعی که سر را به سمت عقب خم می‌کنید بین مهره‌های گردن و مهره‌های پشت نقطه‌ای وجود دارد که محل بصل النخاع است و مرکز هسته‌های تنفسی و قلب در اینجاست.
این نقطه‌ای است که خداوند روح را در بدن حضرت آدم (علیه‌السلام) ازاینجا دمیده و بهترین نقطه برای تحریک روح و سلامت در کودک است و حجامت کودک تا هفت‌سالگی را از همین نقطه نقره پیشنهاد می‌کنیم. جالب اینجاست امام (علیه‌السلام) می‌فرمایند هم لعاب مغز و هم حرارت تن را می‌کشد، یعنی برای تعادل مزاج کودک مهم‌ترین کاری که برای او می‌کنیم و ایمنی بدنش را بالا می‌بریم و رشد او را افزایش می‌دهیم، همین حجامت در چهارماهگی است.
با چند برش ریز که چند قطره خون بیشتر بیرون نمی‌آید، می‌توانیم ایمنی بدن کودک را در آینده تضمین و از بیماری‌های گوارشی، عمل لوزه و بسیاری از مشکلات جلوگیری کنیم. یادمان هست که در قدیم خیلی سریع لوزه بچه‌ها را عمل می‌کردند. اگر بتوانیم با این روش ساده قوای بدنی کودک را بالا ببریم و عفونت‌های بدنش را کم کنیم، ضرورتی پیش نمی‌آید کودکانمان را از سنین خردسالی نزد پزشکان متعدد ببریم. نباید وضعیت به‌گونه‌ای باشد که دائماً کودکان را برای بیماری نزد پزشک ببریم، بلکه باید او را برای کنترل سلامتش نزد پزشک ببریم.
پزشکان اول باید متولی سلامت جامعه باشند نه درمان
بحث این است که آیا ما پزشکان، دست‌اندرکاران درمان و مسئولین جامعه متولی درمان هستیم یا متولی سلامت افراد؟ ما در درجه اول متولی سلامت جامعه هستیم و این سلامت هم فقط یک بعد ندارد، بلکه ابعاد جسمی، روانی، اجتماعی و مذهبی دارد که تحت عنوان (Spiritual Health) شناخته می‌شود و در طول زندگی باید همه این قسمت‌ها را در نظر داشته باشیم.
تغذیه ظهر چندان در اسلام توصیه نشده است، ولی می‌توانیم آن‌طور که امام رضا (علیه‌السلام) فرموده‌اند به‌جای سه وعده در روز، صبح غذای کامل بخوریم، ظهر نخوریم و شب هم مختصر بخوریم، فردا صبح نخوریم و ظهر بخوریم. اگر با این شیوه تغذیه کنیم، هیچ‌وقت دچار افزایش وزن نمی‌شویم. در روایات داریم که حضرت علی (علیه‌السلام) بین نماز مغرب و عشا به بازار تشریف می‌بردند و سرکه، روغن و نان می‌خریدند و به منزل می‌بردند و حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) غذای بچه‌ها را بین نماز مغرب و عشا می‌دادند. این‌که بچه‌ها تا آخر شب گرسنه می‌مانند تا پدر و مادرهایشان بیایند صحیح نیست. بدن بچه‌ها مثل پیرها شب‌ها بهتر آماده پذیرش غذاست.
اگر می‌خواهیم مدیران خوبی باشیم باید قبل از صبح بیدار شویم
نکته دیگر این است که مادرها نباید با فرزندانشان غذا بخورند، چون مادر به خاطر علاقه‌ای که به فرزندش دارد، همه غذاها را به بچه می‌دهد. باز روایت داریم امامان با مادرهایشان غذا نمی‌خوردند، چون مادرهایشان را بسیار دوست داشتند و ملاحظه آن‌ها را می‌کردند و لذا نمی‌توانستند دست آن‌ها را پس بزنند. حضرت علی (علیه‌السلام) پس از خرید و تحویل آن‌ها به منزل تشریف می‌بردند و نماز عشاءشان را می‌خواندند و بعد می‌آمدند و با حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) شام می‌خوردند.
در مدیریت بحث مدیریت زمان مطرح است. بهترین زمان روز بین‌الطلوعین ـ از اذان صبح تا طلوع آفتاب ـ است. در این ساعات روزی پخش می‌شود و زمان بهشت است؛ بنابراین اگر بخواهیم برنامه روزمره‌مان را تنظیم کنیم و مدیران خوبی باشیم، باید سعی کنیم قبل از اذان صبح بیدار باشیم، نماز اول وقتمان را بخوانیم، اگر بتوانیم دو رکعت نافله صبح را هم قبل از آن بخوانیم، بعد مطالعات روزمره یعنی قرآن و دعا را در آن ساعات انجام بدهیم.
حتی می‌توانیم مطالعات و انجام تألیفات و آمادگی برای تدریس را در این ساعات انجام بدهیم. من خیلی از درس‌هایم را بعد از اذان صبح با اساتید مباحثه داشته و پیگیری کرده‌ام. امام رضا (علیه‌السلام) ۲۱ عدد مویز و کندرشان را می‌خوردند، بعد از طلوع آفتاب استراحت کوتاهی می‌کردند و بعد برای فعالیت روزمره آماده می‌شدند. اگر می‌خواستند روزه بگیرند، سحری مقوی می‌خوردند و اگر روزه نبودند صبحانه را کامل میل می‌کردند. غذای ظهر را هم یک روز در میان می‌خوردند. روزی هم که ظهر غذای کامل می‌خوردند، شبش غذای فوق‌العاده مختصری می‌خوردند. باز در روایت داریم که اگر دو شب پشت سر هم غذا خورده نشود تا ۴۰ شب قوای بدنی برنمی‌گردد. این روشی که غربی‌ها دارند که شب غذا نمی‌خورند روش اشتباهی است و نباید از آن تقلید کرد. شب حتی یکی دو لقمه هم شده است باید خورد. البته کسانی که می‌خواهند وزن کم کنند، باید شب خیلی کم‌غذا بخورند.
خدمات اساسی را معمولاً باید از صبح تا ظهر به جامعه بدهیم. معمولاً در روزهای گرم قبل از ظهر و در روزهای سرد بعدازظهر استراحت کوتاهی می‌کردند. حضرت رسول (صلی‌الله‌علیه‌وآله) نماز ظهر و عصر را که می‌خواندند و یا به‌صورت جداگانه، به منزل فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) می‌رفتند و با امام حسن (علیه‌السلام) و امام حسین (علیه‌السلام) بازی می‌کردند و عصر را برای مباحثات و جلسات می‌گذاشتند. متأسفانه صبح‌ها که مراجعه می‌کنید، معمولاً می‌گویند مدیران ما در جلسه هستند، درحالی‌که بهتر است از صبح تا ظهر کارهای مردمی را انجام بدهند و جلساتشان را برای عصرها بگذارند و یا اگر انسان می‌خواهد برای عیادت بیمار برود، بهتر است عصرها برود.
استراحت در یک‌سوم اول شب
استراحت‌هایشان را در یک‌سوم اول شب می‌کردند. با بررسی‌هایی که کرده‌ایم به این نتیجه رسیده‌ایم خواب یک‌سوم شب ده برابر خواب وسط شب و خواب وسط شب ده برابر خواب یک‌سوم آخر شب فایده دارد. از کسی پرسیدند: «ساعت خواب شما چه موقع است؟» جواب داد: «من نه شب می‌خوابم و ساعت دو بیدار می‌شوم، شما دو می‌خوابید ساعت نه بیدار می‌شوید و درنتیجه به کارهایتان نمی‌رسید». یکی از فرزندانم می‌گفت: «پدر! این‌هایی که می‌گویند کار پیدا نمی‌شود، کار هست، کسی نیست صبح زود بیدار شود و انجام بدهد». یک روز داشتم به مطب می‌آمدم، ساعت هفت صبح دیدم یکی از کسانی که مواد مخدر می‌فروشد کمی دورتر از مطبم ایستاده است. به خودم گفتم: «وقتی ما دیر بیدار می‌شویم، آن‌ها از ما سبقت می‌گیرند».
سبزی‌ها از بهترین منابع غذایی برای جلوگیری از سرطان است
یکی از غذاهای اساسی که باید سر سفره‌ها باشد، سبزی‌هاست. این روزها ثابت‌شده که سبزی‌ها و غذاهای فیبردار یکی از بهترین منابع برای جلوگیری از سرطان‌هاست. در قدیم رسم جالبی داشتیم که در باغچه‌های منازلمان سبزی می‌کاشتیم. متأسفانه حتی موقعی که آدم به شمال هم می‌رود که این‌همه زمین مستعد وجود دارد، همتی نیست که افراد در باغچه‌های منزل خود تخم سبزی بریزند و از سبزی‌های باغچه خودشان استفاده کنند. تقریباً تمام سبزیجات فصل یکی از ضرورت‌های غذاست. امام رضا (علیه‌السلام) سر سفره‌ای که سبزی در آن نبود نمی‌نشستند. فقط ما بررسی کرده‌ایم که شاهی (ترتیزک) را نباید شب‌ها خورد. یکی از دلایلش هم این است که ویتامین «ث» آن بالاست و چون شب‌ها انسان حرکت ندارد، به دلیل بالا بودن ویتامین «ث» شاهی استخوان‌ها کلسیم خود را در خون تخلیه می‌کنند و خطر رسوب کلسیم در کلیه‌ها زیاد می‌شود و سنگ کلیه به وجود می‌آید، اما ما همه سبزیجات را می‌توانیم مصرف کنیم. بهتر است کسانی که اشتهایشان کم است سبزیجات خوشبو را مصرف کنند.
سرکه زیاد بخوریم اما آن را با لبنیات و تخم‌مرغ و ماهی مصرف نکنیم
بهتر است غذا را با غذاهای سبک شروع کنیم که هضم آن راحت‌تر باشد، ازجمله نان. فرمودند وقتی نان وارد سفره شد شروع کنید و منتظر نمانید چلوکباب وارد سفره شود. وقتی با غذاهای پرچرب شروع می‌کنند، سبب اشکال در هضم می‌شود. سرکه همیشه سر سفره‌هایشان بوده است. امام رضا (علیه‌السلام) فرمودند: «من از وقتی وارد ایران شدم از سرکه استفاده می‌کنم. در مدینه از نمک استفاده می‌کردم». شاید یکی از دلایلش گرمای شدید مدینه و خروج نمک بدن در اثر تعریق بوده است. البته باید نمک را به مقدار کم‌مصرف کرد، اما سرکه یکی از پایه‌های غذایی بوده است. فقط نباید سرکه را با لبنیات، تخم‌مرغ و ماهی مصرف کرد؛ بنابراین هر یک از این‌ها سر سفره بود فقط یکی را انتخاب کنید. بعضی از غذاها اگر باهم مصرف شوند در بدن ایجاد لک‌وپیس می‌کنند.
روایتی جالب از پیغمبر اسلام در رد کردن پزشک رومی
غذا را بااشتها شروع می‌کردند، یعنی هیچ‌وقت تا گرسنه نمی‌شدند غذا نمی‌خوردند. در یکی از جنگ‌ها برای این‌که رابطه صلح برقرار شود، از طرف امپراتوری روم برای پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) دو هدیه می‌فرستند. یکی کنیزی به نام ماریه و یکی هم یک پزشک. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌فرمایند پزشک را به کشور خودش برگردانید، زیرا ملت ما تا گرسنه نشوند سر سفره نمی‌نشینند و قبل از سیر شدن از غذا خوردن دست می‌کشند. همین مطلب نشان می‌دهد اگر از برنامه غذایی درستی پیروی کنیم، اغلب نیازی به پزشک نخواهیم داشت.
باید یک‌سوم معده را برای غذا، یک‌سوم را برای مایعات و یک‌سوم را برای هوا قرار داد. جالب اینجاست که غذای فصل‌های مختلف با یکدیگر تفاوت دارند. مثلاً اگر در اردیبهشت‌ماه نباید آب‌خنک صبحگاهی بخوریم، در تابستان باید بخوریم و در زمستان نباید بلافاصله که از خواب بیدار می‌شویم آب بخوریم. غذاهای بهار را غذاهای لطیف، تابستان را غذاهای مایع و خنک، غذاهای پائیز را غذاهای پرانرژی مثل گوشت‌ها و غذاهای زمستان را غذاهای خشک مانند سرخ‌کردنی‌ها، خشکبار، سیر و پیاز پیشنهاد کرده‌اند. سیر و پیاز را نباید در فروردین‌ماه بخورید. برعکس در تعطیلات عید که هر جا می‌رویم مرتباً به ما شیرینی تعارف می‌کنند، نباید زیاد شیرینی بخوریم، بلکه می‌توانیم از میوه‌ها استفاده کنیم و یا مختصری از آجیل‌های طبیعی بخوریم.
پس‌غذاهای فصل را هم باید در نظر بگیریم و مصلح (اصلاح‌کننده) غذاها را در نظر بگیریم. مثلاً اگر می‌خواهید کله‌پاچه بخورید، نباید وسط تابستان باشد و معمولاً کله‌پاچه را با انار، حلیم را با انگور و ماهی را با خرما یا عسل می‌خورند. مخصوصاً اگر شب‌ها ماهی خوردید، حتماً یک غذای گرم بخورید تا بدن در شب سرد نباشد که سردی در اندام‌ها نماند و فلج پیش نیاید. یکی از روش‌های بد غربی‌ها ایستاده غذا خوردن و ایستاده ادرار کردن است. در روایات داریم که ایستاده غذا خوردن سبب پادرد می‌شود. بهترین شکل غذا خوردن به‌صورت نشسته است، به‌طوری‌که پای راست خم شود و پای چپ صاف قرار بگیرد. این سبب می‌شود غذا راحت وارد معده شود. بعد از غذای روز مقداری استراحت و بعد از غذای شب مقداری حرکت پیشنهاد می‌شود. خیلی از خانم‌ها واریس دارند، چون بلافاصله بعد از غذا یکی دو ساعتی می‌ایستند و ظرف می‌شویند. این سبب می‌شود خون در پا جمع و بازگشت آن مشکل شود. در بسیاری از دردهای سیاتیکی با بررسی‌هایی که کردیم دیدیم رفتارهای بعد از غذایشان دچار اشکال است. با کفش غذا خوردن سبب پادرد می‌شود.
خودم تجربه کرده‌ام که وقتی برای نماز شب بیدار می‌شوم بدنم سرحال‌تر است، چون سلول‌های بدن انسان به‌طور طبیعی در حال حرکت است. شما هیچ ذره‌ای را در عالم نمی‌بینید که الکترون‌هایش به دور هسته در حرکت نباشند، بنابراین بدن انسان هر دو سه ساعتی باید تحرک داشته باشد. در روایات داریم نماز شب مکمل سلامت بدن است. گاهی سؤال می‌شود شب چه‌کار کنیم که صبح راحت‌تر بیدار شویم؟ اگر شب‌ها ماست زیاد، کاهو و سبزیجات بخوریم، صبح سخت‌تر بلند می‌شویم، اما اگر یک استکان عرق کاسنی بخوریم یا به قول شهید مطهری که می‌گفتند: «من شبی که کباب می‌خورم، برای نماز شب راحت‌تر بلند می‌شوم»، غذای مقوی‌تری بخوریم یا کمی خرما و غذای کم‌حجم اما پرانرژی بخوریم، راحت‌تر بلند می‌شویم.
خوردن قهوه که عادت غربی‌هاست چیز خوبی نیست و به‌جای آن بهتر است از نوشیدنی‌ها و دم‌نوش‌های مفید استفاده کرد. مثلاً دم‌نوش گل‌گاوزبان، گل بنفشه، برای آرامش سنبل‌الطیب که یکی از بهترین داروها برای قلب است. جالب است در قدیم این‌طور نبود که همه فقط یک نوع نوشابه مصرف کنند و هرکسی بر اساس طبع و مزاجش غذا و شربت را انتخاب می‌کرد. مزاج‌ها را به خون، گرم و تر تقسیم می‌کردند؛ کسانی که هیکل‌های درشت‌تر و چهره‌های قرمزتری دارند و بگوبخند، خوش‌اخلاق و فعال هستند، اگر خون غلبه کند اهل سرقت، جنایت و شهوت‌رانی هستند. این‌ها برحسب مزاجشان باید از مرکبات و غذاهای خشک‌تر و سردتر استفاده می‌کردند و اگر اعصابشان ناراحت می‌شد، یک دوش آب سرد می‌گرفتند و یک مقدار سکنجبین خنک می‌خوردند. آن‌هایی که مزاجشان گرم و خشک بود، لاغر بودند و رنگشان به زردی می‌زد. این‌ها افراد باهوش‌تر و زرنگ‌تری بودند و باید از غذاهای خنک و تر استفاده می‌کردند، ازجمله غذاهای مایع مثل آش، سوپ و گیاهان پرآب. به این مزاج‌ها صفراوی می‌گفتند.
کسانی که گندمگون و لاغر بودند، مزاج‌هایشان سوداوی بود که به خاطر خشکی و سردی مزاج باید غذاهای گرم می‌خوردند و اگر مثلاً آبگوشت مصرف می‌کردند، ترید آن را می‌خوردند. در روایات هست ما به پیامبران یک سودای صافیه دادیم تحت عنوان «ذومرةٍ فاستوی» که اشاره به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) است. سوره النجم در قرآن اشاره به ستاره نیست، بلکه از اول تا آخر اشاره به پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) است. وقتی به مزاج پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌رسد، می‌گوید ایشان یک مزاج «سودای صافیه» داشتند، یعنی بدون غلبه که این سبب تدبیر و مدیریت می‌شود. اگر این سودا در بدن غلبه کند، بعضی از بیماری‌ها مثل سرطان‌ها و... به وجود می‌آید و وجودش هم سبب تمایل به چندهمسری می‌شود. غلبه مزاج هم در فصول مختلف بروز می‌کند. مثلاً در مورد فصل‌ها فصل پائیز فصل غلبه سوداست. فصل بهار بهترین فصل غلبه خون است. زمستان غلبه بلغم است که کسانی که مزاج‌های سرد و هیکل‌های درشت دارند و سفیدرو هستند، بیشتر میل به غذا دارند و در این فصل باید از خشکبارها و غذاهای خشک استفاده کنند و نباید زیاد غذاهای آبکی بخورند یا مثلاً بگویید صبح‌ها یک لیوان دوغ بخورند.
پس‌غذاها را باید مطابق طبع‌ها تهیه کرد. اگر بتوانیم این کار را بکنیم و مادرهای جامعه ما مزاج‌های فرزندانشان را بشناسند، خیلی بهتر می‌توانند آن‌ها را تغذیه کنند و پرورش دهند.
بحث مزاج‌ها بحث بسیار زیبا و طولانی است که در این فرصت اندک نمی‌شود به تمام سؤالاتی که در این زمینه مطرح هستند پاسخ داد، اما اگر فرصت دیگری پیش بیاید می‌شود در این باب به‌صورت مفصل بحث کرد.
آیا حجامت یک مکتب درمانی یا شیوه‌ای زیرمجموعه طب سنتی و اسلامی است؟
اگر با یک دید کلی متوجه باشیم که پزشکان متولی سلامت جامعه هستند، همان‌گونه که حضرت علی (علیه‌السلام) فرمودند: «الاسلام دین السلامة و جامع الکرامة»، در حقیقت اگر تمام تدابیر اسلام را پشتوانه سلامت قرار بدهیم، می‌توانیم بگوییم یک مکتب پزشکی اسلامی ـ ایرانی داریم که یک سری رفتارها زیرمجموعه آن قرار می‌گیرد و یکی از آن‌ها حجامت است؛ بنابراین حجامت را زیرمجموعه سلامت در جامعه اسلامی می‌گذاریم و همان‌طور که گفتیم از کودکی برای نوزاد و مادرها و پدرها قبل از بارداری زن پیشنهاد می‌شود. آن‌طور که حضرت امام رضا (علیه‌السلام) پیشنهاد کردند بهترین روش آن این است که برحسب سن، حجامت را به‌عنوان پیشگیری پیشنهاد کنیم. کودک را ماهانه تحت نظر بگیریم و یک ماه در سال را که کانون اول هست ـ و حضرت برحسب ماه‌های رومی برای کل جهان یک رساله دادندـ به‌عنوان پیشگیری حجامت را انجام ندهند و در سایر ماه‌ها انجام بدهند. بعد از بالغ شدن هم برحسب ماه‌های عمر تنظیم می‌کنند و مثلاً یک مرد ۶۰ ساله هر دو ماه یک‌بار و یک جوان ۳۰ ساله می‌تواند ماهی یک‌بار حجامت را انجام بدهد. بعضی از ماه‌ها را هم مشخص کرده‌اند که یکی از آن‌ها ظاهراً ۳۰ خرداد و ۷ تیر است که آن‌ها را برای حجامت سال در نظر گرفته‌اند. بهتر است حجامت را از وسط ماه یعنی دوازدهم یا سیزدهم ماه قمری شروع کنند، یعنی زمانی که ماه کامل باشد تا جاذبه کره زمین به سمت ماه بالا باشد. همان‌گونه که در آب‌های کره زمین مشاهده می‌شود، برای بدن انسان هم برقرار می‌شود.
البته حجامت در پزشکی جهان مطرح است و اگر به کلمه (Cupping) در اینترنت مراجعه کنید، چند میلیون صفحه مطلب برای شما خواهد آمد. حجامت جزو اصول درمان در چین و کشورهای عربی است. در چند سال اخیر کتابی با عنوان «الدواء العجیب» نوشته شده که تحقیقات دانشمندان سوریه و کتاب بسیار جامعی است و روی آزمایش‌های قبل و بعد از حجامت کار کرده‌اند و تأثیر آن را بر بعضی از سرطان‌ها گرفته تا ناراحتی‌های عصبی، فشارخون، بیماری‌های قلبی و حتی بیماری هموفیلی بررسی کرده‌اند و نتایج بسیار عالی بود.
شهید فتحی شقاقی می‌گفت من حجامت را از یک یهودی در امریکا یاد گرفتم!
نمی‌توانیم حجامت را به‌عنوان یک روش درمانی عالی حذف کنیم و همان‌گونه که رهبر معظم انقلاب درباره حجامت به‌عنوان یک روش درمانی خوب فتوا داده و مراجع هم تأیید کرده‌اند، می‌توانیم در کنار اصلاح مزاج این روش را پیشنهاد کنیم. برای کم‌خونی حجامت خشک یا بادکش را پیشنهاد می‌کنیم. بعد که بدن آماده شد با تغذیه‌هایی که پیشنهاد می‌دهیم درمان کاملی صورت می‌گیرد.
کسانی که دراین‌باره تحقیق کرده‌اند می‌توانند این روش را در کنار درمان انجام بدهند. آقای دکتر شقاقی می‌گفت: «من حجامت را در امریکا از یک یهودی یاد گرفتم». به قول حضرت علی (علیه‌السلام) ما نباید به‌جایی برسیم که دیگران سنت‌های اسلامی را به ما یاد بدهند. این فاجعه است که منتظر شویم دیگران درباره این روش‌ها تحقیق کنند، بلکه خودمان باید به شکل جدی وارد شویم که خوشبختانه ما این کار را کردیم و در طی ۴۰ سال مطالعه و عمل دیدیم که می‌شود.
قابل‌ذکر است که بیش از ۱۰۰ هزار پرونده از ایران، کشورهای همسایه، کشورهای اروپایی و آمریکایی داریم. نتایج درمانمان بالاتر از ۹۰ درصد بوده است. در مجله طب و سنت تحقیقی داشتیم که نشان می‌داد ما بیش از ۷/ ۹۶ درصد رضایت بیمار داشتیم. بقیه هم اکثراً بیمارانی بودند که دستورات را به‌طور کامل اجرا نکرده بودند. پایان‌نامه‌های زیادی درباره تحقیقات ما نوشته شده است. حداقل در هفت کنگره بین‌المللی مقاله داریم.
منشأ اختلافات طب مدرن و طب سنتی کدام است؟
مهم‌ترین اختلاف این است که در طب مدرن تا قرن هفدهم که کتاب قانون بوعلی سینا در دانشگاه‌های دنیا تدریس می‌شد، بحث طبایع و مزاج‌ها مطرح بوده است. از زمانی که مزاج‌ها و طبایع از طب جدا شد، مشکلات پزشکی هم زیاد شدند. نباید طبی را که مدت ۵۰۰ سال آن‌هم به‌زور کارتل‌های دارویی کشورهای غربی در جهان مستقر شده است و صنایع پزشکی‌ای را که به ایران صادر می‌کنند، جایگزین طب الهی خود کنیم.
روایت داریم که وقتی حضرت آدم (علیه‌السلام) به کره زمین وارد شدند، خداوند از طریق جبرئیل وحی کرد که در برج حمل و سرطان برای پیشگیری از بیماری‌ها از رازیانه استفاده کنید. مجتهد عالی‌قدر آقای عقیلی خراسانی این مطلب را در کتاب مخزن الادویه آورده‌اند.
منبع: ماهنامه خانه خوبان