گفت‌وگو با دکتر فاطمه رهبر، نمایندهٔ تهران در مجلس شورای اسلامی
خانم «فاطمه رهبر»، نمایندهٔ مردم تهران در مجلس شورای اسلامی، نایب‌رئیس کمسیون اصل 90 و رئیس فراکسیون زنان و خانواده در گفت‌وگویی با «پیام زن»، نظرهای خود را دربارهٔ پوشش و حجاب اسلامی در ایران و دیگر کشورها اعلام کردند.
*دربارهٔ وضعیت حجاب در جامعه، باید از کجا شروع کنیم؟
ابتدا باید یک آسیب‌شناسی در داخل کشورمان در مورد وضعیت فعلی داشته باشیم. اگر به‌عنوان مقررات مدنی و حقوق شهروندی نگاه کنیم همهٔ شهروندان خانم موظف به عمل کردن و پای بندی به آن هستند. مثل قانون راهنمایی رانندگی که به همهٔ شهروندان واجب است. شهروندان باید به قوانین وضع‌شده و آئین‌نامه‌های گذاشته‌شده مقید باشند. در کشور ما داشتن حجاب بعدازآنقلاب اسلامی یک قانون شد. این قانون توسط مسلمانان و غیرمسلمانان که در این کشور زندگی می‌کنند باید عمل شود. این قانون حتی برای کسانی که به کشور ما می‌آیند گردشگرها و توریست‌ها، مسافران و شخصیت‌های سیاسی همه باید به‌عنوان یک قانون عمل کنند. کما اینکه ما وقتی به کشورهای دیگر می‌رویم قوانین آن‌ها را رعایت می‌کنیم.
*یک نمونه از قوانینی که در دیگر کشورهای دیگر با آن مواجه شدید؟
خاطرم هست از طرف مجلس سفری به روسیه داشتیم. قرار شد از موزه‌ای در لنین‌گراد دیدن کنیم. موقع ورود گفتند باید بالاپوشتان را دربیاورید. منظورشان چادر من بود. گفتم این بالاپوش نیست، می‌توانم پالتویم را دربیاورم ولی چادر اعتقاد و وظیفهٔ دینی من است. آن‌ها هم گفتند این قانون ماست و معذوریم. این قوانین در همهٔ کشورهای مختلف دنیا به شکلی که خودشان وضع کرده‌اند، رعایت می‌شود و برای بقیه هم لازم‌الاجرا است. در برخی از دانشگاه‌های معتبر و مراکز علمی اروپایی، آمریکایی (150 کشور) آئین‌نامه و ضوابط پوشش برای دانشجو و هیئت‌علمی دارند که اگر رعایت نشود برای او کمیتهٔ انضباطی تشکیل می‌دهند! همه جای دنیا مقرراتی برای شهروندانشان دارند که اجرا می‌شود. در امریکا که آزادی‌های عجیب‌وغریب وجود دارد قانونی برای خریدار مشروب‌های الکلی که فروش آن آزاد است دارند، فروشنده نباید مشروب را بدون پوشش در اختیار خریدار قرار دهد. خریدار هم نباید آن را در ملأعام به نمایش بگذارد. در غیر این صورت اگر پلیس ببیند خریدار و فروشنده جریمه می‌شوند! بازهم تأکید می‌کنم در همهٔ دنیا قوانین و مقرراتی وجود دارد. اگر حفظ حجاب در کشور ما قانون و نوعی مقررات مدنی است باید خروج از آن تخلف محسوب شود و مانند دیگر کشورها شامل جریمه توسط دولت باشد.
*از دولتی و قانونی شدن حجاب هم نتیجهٔ مطلوب گرفته نشد! چرا؟
چون دچار سلیقه شدیم. یک‌وقت به نظر مدیر یک مجموعه و اداره یا مسئول حراست، فلان مدل حجاب بود. بعد از او حجاب شکل دیگری گرفت. مانتو فرم خاصی شد. از یک وجب زیر زانو به سر زانو و بعد بالای زانو رسید. یک‌وقت گشاد و آزاد یک‌وقت تنگ و کیپ و. ...شد!
* حجاب به‌عنوان یک ارزش در جامعه نتیجهٔ مطلوب داد؟
باید خوش‌بین بود؛ چون خیلی از زنان و مردآنجامعهٔ ما نسبت به قیود مذهبی و احکام دینی پای بند هستند و به حجاب هم به‌عنوان یک ارزش نگاه می‌کنند که با فرهنگ جامعه سروکار دارد. در اوایل انقلاب، حجاب بهتر رعایت می‌شد؛ اما با تهاجم و شبیخون فرهنگی و بعدازآن ناتوی فرهنگی که همهٔ دشمنان با تمام قوا، علنی و روشن علیه جمهوری اسلامی سرمایه‌گذاری کردند، ما با این وضع مواجه شدیم. آن‌ها فهمیدند دیگر از طریق جنگ نمی‌توانند به کشور و اعتقادهای ما لطمه وارد کنند، پس از راه تهاجم فرهنگی وارد شدند.
*پس وضع حجاب جامعه را نتیجهٔ تهاجم فرهنگی می‌دانید؟ یعنی ما مقابله نکردیم!
نمی‌خواهم بگویم کاری انجام ندادیم، با نگاه مثبت تحلیل کنیم. همین‌که هنوز خیلی‌ها مقید به رعایت حدود شرعی هستند خوب است. این‌ها قطعاً بچه‌ها و خانواده‌هایی مقید تربیت می‌کنند! خیلی‌ها چادر و مقنعه ندارند؛ اما محجبه هستند.
*خانم رهبر آیا در مجلس تعریف روشنی از حجاب داده شده است؟
در دورهٔ هفتم با تصویب قانون مد و لباس سعی به همین کار بود. خیلی از نمایندگان آقا و روحانی‌های مجلس مخالفت‌های شدید کردند. یک سری گفتند شما قصد دارید چادر را بردارید و مانتو و روسری را ترویج بدهید. برخی هم معتقد بودند می‌خواهیم همه را چادری کنیم! جا انداختن ضرورت پرداختن به مسئلهٔ حجاب جامعه در بین نمایندگان و نخبگان مردم بازتاب‌های متضادی داشت. برای اجرای این قانون هم مسائلی بود. بعد از جلسه‌های متعدد و ارائهٔ الگوهای مختلف، به آقایان این اطمینان را دادیم که تنوع لباس و استفاده از رنگ، خطر بی‌حجابی را ایجاد نمی‌کند. خاطرم هست دو مدل لباس هم به آن‌ها نشان دادم. یک لباس پوشیده به رنگ قرمز و یک لباس نازک به رنگ مشکی! بعد پرسیدم کدام‌یک از این لباس‌ها به حدود شرعی لطمه وارد می‌کند! دو سال و نیم متقاعد کردن مخالفان طول کشید! بعد از تدوین آئین‌نامه‌ها و انجام مقدماتی با برپایی چندین نمایشگاه و شوی لباس، حرکتی جدید آغاز شد. طراحان بخش خصوصی وارد ماجرا شدند و به فکر طراحی لباس برای حضور زنان در بخش‌های اداری و اجتماعی و عمومی افتادند. تعداد زیادی از فارغ‌التحصیلان ما از دانشگاه‌های پارچه، طراحی، صنایع‌دستی و هنر که قبلاً در بازار کار جایی نداشتند به این چرخهٔ کاری وارد و سر ذوق آمدند. امروز مثل گذشته نیست که باید منتظر ماند تا بوردهایی از خارج به دست علاقه‌مندان برسد؛ در کم‌تر از چند ثانیه از اینترنت مدل‌های جدید با فرهنگ خاص آن‌ها می‌تواند مورد استفاده قرار بگیرد. آقایان اگر بدانند داشتن تولید داخلی درزمینهٔ پوشاک چه ضرورتی دارد سد نمی‌شوند. بی‌توجهی به مسئلهٔ مد و پوشاک، باعث ناهنجاری‌هایی در جامعه خواهد بود. قاچاق لباس، بدرفتاری‌های پوشش را ایجاد می‌کند. اگر دراین‌باره چاره‌اندیشی نکنیم، هزینه‌های مقابله با ناهنجاری‌های اجتماعی پوشش در جامعه بسیار گزاف خواهد بود.
*وظیفهٔ مقابله با این ناهنجاری به عهدهٔ کیست؟ نیروی انتظامی تاکنون موفق بوده است؟
به عهدهٔ همه. در آن قانون قرار بود تمام نهادها مؤسسه‌ها و وزارتخانه‌ها بخشی از مسئولیت را به عهده بگیرند. وزارت ارشاد مسئول اجرا بود. رئیس‌جمهور وقت به‌عنوان رئیس شورای انقلاب فرهنگی، مسئولیت حسن اجرای این قانون را به وزارت کشور محول کردند. از میان دستگاه‌های فرهنگی فقط نیروی انتظامی بود که اجرای قانون در کارش نمود پیدا کرد. نقص اجرا در نیروی انتظامی برمی‌گردد به ماهیت این نیرو که وظیفه‌اش انتظام بخشیدن به جامعه و برخوردهای سلبی است. بقیهٔ دستگاه‌ها که وظیفه‌شان ایجابی و تشویقی بود، باید پرسش شوند!
*آیا نباید مجلس از عدم اجرای قانون توسط نهادها و دستگاه‌ها از آن‌ها سؤال می‌کرد؟
در مجلس هفتم و هشتم از آموزش‌وپرورش، وزارت بهداشت و دیگر نهادهایی که مستقیم و غیرمستقیم با این مسئله در ارتباط بودند سؤال شد؛ اما پاسخ‌ها و گزارش‌ها قانع‌کننده نبود. اقدام‌های کلیشه‌ای، ظاهری و همایشی صورت گرفته بود. حتی خواستیم اگر قانون اشکال دارد اعلام کنند تا در مجلس با تصویب لایحه برطرف شود؛ اما هیچ بازخوردی دریافت نکردیم. نیروی انتظامی فقط توانست چارچوب را حفظ کند.
*ظاهراً مجلس از رئیس‌جمهور قبلی هم درزمینهٔ حجاب پرسشی کرده بود!
بله و ایشان در عین ناباوری ما گفتند: این‌قدر به جوانان گیر سه پیچ ندهید! در آن شرایط از وزرا و دستگاه‌ها چه پرسشی می‌توانستیم داشته باشیم!
* گفتید مسئلهٔ حجاب باید در شکل مردمی حل شود؛ یعنی از دولت ناامید شدید؟
نه؛ اما مردم نشان دادند توانایی خاصی در حل مشکل‌ها دارند. بعد از رأی اعتماد به وزرای دولت جدید طی مکاتبه خواستیم برای گسترش قانون حجاب و عفاف و اجرایی شدن آن، برنامه‌ها و پیشنهادهایشان را به مجلس اعلام کنند. ما قوانین بسیار مترقی و پیشرفته‌ای داریم که اجرا نشده. امیدواریم حجاب که می‌تواند به یک مسئلهٔ امنیتی باشد، برای دولت‌مردان ما اهمیت داشته باشد.
* برای اصلاح وضعیت حجاب نقش رسانه و مبلغان را چه طور می‌بینید!
ازآنجاکه برای برخی از جوانان ما حجاب هنرپیشگان می‌تواند الگو باشد، باید بر اساس قانونی که وضع‌شده، صداوسیما به این مهم توجهی ویژه پیدا کند. کنترل و اجازهٔ نمایش الگوهایی با توجه به فرهنگ ایرانی اسلامی می‌تواند سمت‌وسوی جامعه را روشن کند. این هنرپیشه‌ها با پشتوانه و حمایت صداوسیما و سینما مطرح می‌شوند، پس جا دارد که برای این قوانین، در اجرا و زندگی شخصی‌شان ارزش قائل باشند. مبلغان ما هم باید با زبان نسل جوان با استفاده از امکانات فضای مجازی، مسائل را رصد و راهکارهای برون‌رفت از بحران حجاب را مطرح کنند. نهادهایی که مسائل زنان جزء اهداف آن‌هاست، همان‌طور که رهبری در دیدار با آن‌ها خواستند، یک مرکز عالی راه‌اندازی کنند و از موازی کاری پیش‌گیری کنند. ما به یک مهندسی حساب‌شده در این زمینه نیاز داریم. باید مسائل را در سطح کلان‌تر ببینیم. رسانه می‌تواند با ایجاد بحث و چالش توسط اندیشمندان یا فیلم‌های جذاب و دیدنی ایجاد محتوا و مفهوم کند. می‌تواند خیلی ابهام‌های جامعه دربارهٔ حجاب را روشن کند. به‌جای گفتن احکام، دراین‌باره که مهم هم هست، فیلم‌های معناگرا و مفهومی تولید کند. حجاب را در ذهن مخاطبان نهادینه کند. رسانه با نظرسنجی و در نظر گرفتن نیاز مخاطب، باید نه همگام با جامعه که یک‌قدم جلوتر از او حرکت کند. بر تولید برنامه‌ها نظارت داشته باشد تا نخواهد بعد از تولید فیلم، حجاب بر سر هنرپیشه بگذارد!
* وضعیت حجاب را در دیگر کشورهای مسلمان چه طور می‌بینید؟
در دیگر کشورها که اجباری نیست شاید وضعشان فرق بیشتری با ما داشته باشد. در عربستان فقط مکه و مدینه حجاب اجباری است. در سوریه و ترکیه چندین مدل حجاب می‌بینیم. بلوز و شلوار و روسری برای دختران جوان، کت‌ودامن بلند و روسری برای کارمندان، مانتوهای گشاد و روسری‌های بلند و عمدتاً به رنگ سیاه، عباهای بلند یا با پوشیه یا بدون آن...؛ اما آن چیزی که بین همه‌شان مشترک است، هیچ‌کدامشان موی خود را بیرون نمی‌گذارند. یک تار موی این باحجاب‌ها بیرون نیست. همه‌شان وقتی صدای اذان را می‌شنوند هرکجا باشند می‌روند نمازشان را در مسجد می‌خوانند. در رسانه‌هایشان هم تکلیف روشن است یا حجاب کامل دارند یا متأسفانه بی‌حجاب‌اند.
* و رنگ لباس‌هایشان؟
اغلب رنگ روشن با تنوع بسیار. ما هم می‌توانیم با استفاده از فرهنگ اصیل ایرانی که دارای عناصر بصری جذاب است، از بته‌جقه، طرح‌های اسلیمی شمسه و رنگ‌های متنوع استفاده کنیم. حجاب زنان ما در قومیت‌های مختلف نشان‌دهندهٔ همین استفادهٔ بومی و فرهنگی است. خطوط و نقوش ایرانی با سابقه دیرینهٔ چند هزارساله می‌تواند استفاده شود.
* شما خودتان از رنگ روشن و این نوع لباس‌ها استفاده می‌کنید؟
این‌یک انتخاب فردی است. من چون در محیط کارم با تعداد زیادی از آقایان سروکار دارم ترجیح می‌دهم از رنگ‌های تیره و مدل‌های ساده استفاده کنم؛ اما در سفرهای خارجی رنگ روشن می‌پوشم. چون آنجا فاطمه رهبر نیستم، نمایندهٔ کشور جمهوری اسلامی و نمایندهٔ اعتقادها و اندیشه‌های دینی و یک مُبلّغ دین هستم. ببینید تیره و روشن پوشیدن را نمی‌شود به کسی توصیه کرد و نسخهٔ واحد پیچید. با توجه به شرایط و محیط کار، باید دقت و توجه کرد. یک معلم دبستان، یک خانم پزشک خودش تشخیص می‌دهد چه طور لباس بپوشد که اندیشه و تعالی انسانی مدنظر باشد که آرامش در خانواده‌ها ایجاد شود.
*رعایت حجاب در دبستان‌های دخترانه را چه قدر لازم می‌دانید؟
با فراهم‌سازی محیط و اجرای طرح محرم سازی بر اساس قانون گسترش عفاف و حجاب ضرورتی ندارد از صبح تا عصر، دانش‌آموز از دیگر دختران و معلمین خانم خود حجاب بگیرد! باید از همان ابتدا به او فهماند برخی جاها نیاز نیست خود را بپوشاند؛ اما بیرون چرا. او باید زیبایی و دخترانگی که نهفته در ذاتش است را عرضه کند، این طبیعت اوست. فشار بی‌ثمر او را زده می‌کند. طبق قانون، همهٔ مدارس دخترانه ملزم به طرح محرم سازی هستند؛ اما...
*ظاهراً منشور حقوق و مسئولیت‌های زنان قانون شده و در کشور بلاروس هم استفاده می‌شود چه طور این اتفاق رخ داد؟
این منشور با نگرش دینی و احکام اسلامی در عرصه‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، ورزشی، پژوهشی، نظامی و... در شورای انقلاب فرهنگی مدوّن شد و تمام پیش‌بینی‌های حقوق متقابل زن و دختر و خانواده در آن شده است. ما این منشور را ترجمه و در سفرهایمان به دیگر کشورها ارائه می‌کردیم. در دیداری با نمایندگان کشور بلاروس هم این کار انجام شد. آن‌ها از این منشور بسیار استقبال کردند. بعد از یک سال بحث و بررسی در مجلس، خودشان از ما دعوت کردند که می‌خواهیم این منشور را در قوانین خودمان بگنجانیم! دعوت کردند در جلسهٔ رونمایی شرکت کنیم. در سرمای 25 درجه زیر صفر به آنجا رفتیم و با جمعیتی بالغ‌بر 600 نفر از اندیشمندان، نمایندگان و نخبگان آن کشور مواجه شدیم. دقت کنید که این قوانین از احکام دین ما نشئت‌گرفته و آن‌ها کافر بی‌دین هستند. متأسفانه در کشور خودمان یک خط آن به‌روشنی اجرا نشده است.
منبع: مجله پیام زن