پیامبر گرامی اسلام در آخرین روزهای ماه شعبان خطبه‌ای مهم دربارهٔ ماه مبارک رمضان ایراد فرمودند:
متن و ترجمه خطبه:
عَنِ الرِّضَا عَنْ آبَائِهِ عَنْ عَلِی (علیه‌السلام) قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللهِ (صلیاللهعلیهواله) خَطَبَنَا ذَاتَ یوْمٍ فَقَالَ:
أَیهَا النَّاسُ إِنَّهُ قَدْ أَقْبَلَ إِلَیکُمْ شَهْرُ اللَّهِ بِالْبَرَکَةِ وَ الرَّحْمَةِ وَ الْمَغْفِرَةِ شَهْرٌ هُوَ عِنْدَ اللَّهِ أَفْضَلُ الشُّهُورِ وَ أَیامُهُ أَفْضَلُ الْأَیامِ وَ لَیالِیهِ أَفْضَلُ اللَّیالِی وَ سَاعَاتُهُ أَفْضَلُ السَّاعَاتِ.
ای مردم! ماه خدا بابرکت و رحمت و آمرزش به‌سوی شما رو کرده است.
ماهی که نزد خدا، بهترین ماه‌هاست و روزهایش بهترین روزها و شب‌هایش بهترین شب‌ها و ساعت‌هایش بهترین ساعت‌هاست.
هُوَ شَهْرٌ دُعِیتُمْ فِیهِ إِلَی ضِیافَةِ اللهِ وَ جُعِلْتُمْ فِیهِ مِنْ أَهْلِ کَرَامَةِ اللهِ أَنْفَاسُکُمْ فِیهِ تَسْبِیحٌ وَ نَوْمُکُمْ فِیهِ عِبَادَةٌ وَ عَمَلُکُمْ فِیهِ مَقْبُولٌ وَ دُعَاؤُکُمْ فِیهِ مُسْتَجَابٌ فَاسْأَلُوا اللهَ رَبَّکُمْ بِنِیاتٍ صَادِقَةٍ وَ قُلُوبٍ طَاهِرَةٍ أَنْ یوَفِّقَکُمْ لِصِیامِهِ وَ تِلَاوَةِ کِتَابِهِ.
ماهی که در آن شما را به مهمانی خدا دعوت کرده‌اند و شما در آن از اهل کرامت خدا شده‌اید. نفس‌های شما در آن ثواب تسبیح و ذکر خدا دارد و خواب شما ثواب عبادت.
اعمال شما در آن پذیرفته است و دعاهای شما مستجاب، پس از پروردگار خویش با نیت‌های راستین و دل‌های پاک، بخواهید که توفیق روزه این ماه و تلاوت قرآن در آن را به شما عنایت فرماید.
فَإِنَّ الشَّقِی مَنْ حُرِمَ غُفْرَانَ اللهِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْعَظِیمِ وَ اذْکُرُوا بِجُوعِکُمْ وَ عَطَشِکُمْ فِیهِ جُوعَ یوْمِ الْقِیامَةِ وَ عَطَشَهُ وَ تَصَدَّقُوا عَلَی فُقَرَائِکُمْ وَ مَسَاکِینِکُمْ وَ وَقِّرُوا کِبَارَکُمْ وَارْحَمُواصِغَارَکُمْ وَ صِلُوا أَرْحَامَکُمْ.
پس شقی و بدبخت، آن کسی است که در این ماه بزرگ، از آمرزش خدا بی‌بهره شود. در این ماه با گرسنگی و تشنگی خود، گرسنگی و تشنگی روز قیامت را به یاد آورید. به فقیران و درماندگان کمک ویاری کنید.
به پیران و کهن‌سالان احترام و به کودکانتان ملاطفت و مهربانی نموده و با خویشاوندان رفت‌وآمد داشته باشید.
وَ احْفَظُوا أَلْسِنَتَکُمْ وَ غُضُّوا عَمَّا لَا یحِلُّ النَّظَرُ إِلَیهِ أَبْصَارَکُمْ وَ عَمَّا لَا یحِلُّ الِاسْتِمَاعُ إِلَیهِ أَسْمَاعَکُمْ وَ تَحَنَّنُوا عَلَی أَیتَامِ النَّاسِ یتَحَنَّنْ عَلَی أَیتَامِکُمْ وَ تُوبُوا إِلَی اللهِ مِنْ ذُنُوبِکُمْ.
زبان خود را از گفتار ناشایست نگاه دارید. دیدگان خود را از دیدن ناروا و حرام بپوشانید و گوش‌های خود را از شنیدن آنچه نادرست است، باز دارید. با یتیمان مردم مهربانی کنید تا بعد از شما با یتیمان شما مهربانی کنند. از گناهان خود به‌سوی خدا توبه و بازگشت کنید.
وَ ارْفَعُوا إِلَیهِ أَیدِیکُمْ بِالدُّعَاءِ فِی أَوْقَاتِ صَلَاتِکُمْ فَإِنَّهَا أَفْضَلُ السَّاعَاتِ ینْظُرُ اللهُ عَزَّ وَ جَلَّ فیها بِالرَّحْمَةِ إِلَی عِبَادِهِ یجِیبُهُمْ إِذَا نَاجَوْهُ وَ یلَبِّیهِمْ إِذَا نَادَوْهُ وَ یعْطِیهِمْ إِذَا سَأَلُوهُ وَ یسْتَجِیبُ لَهُمْ إِذَا دَعَوْهُ.
در اوقات نماز، دست‌های خود را به دعا بردارید، زیرا که وقت نماز بهترین ساعت‌هاست و در این اوقات، حق‌تعالی با رحمت، به بندگانش می‌نگرد و اگر با او مناجات کنند، پاسخشان دهد و چنانچه او را ندا کنند لبیکشان گوید و اگر از او بخواهند عطا کند و چون او را بخوانند مستجابشان گرداند.
أَیهَا النَّاسُ إِنَّ أَنْفُسَکُمْ مَرْهُونَةٌ بِأَعْمَالِکُمْ فَفُکُّوهَا بِاسْتِغْفَارِکُمْ وَ ظُهُورَکُمْ ثَقِیلَةٌ مِنْ أَوْزَارِکُمْ فَخَفِّفُوا عَنْهَا بِطُولِ سُجُودِکُمْ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ أَقْسَمَ بِعِزَّتِهِ أَنْ لَا یعَذِّبَ الْمُصَلِّینَ وَ السَّاجِدِینَ وَ أَنْ لَا یرَوِّعَهُمْ بِالنَّارِ یوْمَ یقُومُ النَّاسُ لِرَبِّ الْعَالَمِینَ.
ای مردم! جان‌هایتان در گرو اعمال شماست. پس با طلب آمرزش از خدا، آن‌ها را از گرو، خارج کنید. پشت شما از بار گناهان سنگین است، پس با طولانی کردن سجده‌ها، آن را سبک گردانید و بدانید که حق‌تعالی به عزت خود سوگند یاد کرده است که نمازگزاران و سجده‌کنندگان در این ماه را عذاب نکند و در روز قیامت آن‌ها را از آتش دوزخ در امان دارد.
أَیهَا النَّاسُ مَنْ فَطَّرَ مِنْکُمْ صَائِماً مُؤْمِناً فِی هَذَا الشَّهْرِ کَانَ لَهُ بِذَلِکَ عِنْدَ اللَّهِ عِتْقُ نَسَمَةٍ وَ مَغْفِرَةٌ لِمَا مَضَی مِنْ ذُنُوبِهِ، قِیلَ یا رَسُولَ اللَّهِ فَلَیسَ کُلُّنَا یقْدِرُ عَلَی ذَلِکَ فَقَالَ (صلیاللهعلیهواله) اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشِقِّ تَمْرَةٍ اتَّقُوا النَّارَ وَ لَوْ بِشَرْبَةٍ مِنْ مَاء. ٍ
ای مردم! هرکه از شما روزه‌دار مؤمنی را در این ماه افطار دهد، نزد خدا پاداش بنده آزاد کردن و آمرزش گناهان گذشته‌اش را خواهد داشت.
برخی از اصحاب گفتند: یا رسول‌الله! همه ما قادر به انجام آن نیستیم. حضرت فرمود: با افطار دادن روزه‌داران، از آتش جهنم بپرهیزید اگرچه به نصف دانه خرما و یا به یک جرعه آب باشد.
أَیهَا النَّاسُ مَنْ حَسَّنَ مِنْکُمْ فِی هَذَا الشَّهْرِ خُلُقَهُ کَانَ لَهُ جَوَازاً عَلَی الصِّرَاطِ یوْمَ تَزِلُّ فِیهِ الْأَقْدَامُ وَ مَنْ خَفَّفَ فِی هَذَا الشَّهْرِ عَمَّا مَلَکَتْ یمِینُهُ خَفَّفَ اللَّهُ عَلَیهِ حِسَابَهُ وَ مَنْ کَفَّ فِیهِ شَرَّهُ کَفَّ اللَّهُ عَنْهُ غَضَبَهُ یوْمَ یلْقَاهُ وَ مَنْ أَکْرَمَ فِیهِ یتِیماً أَکْرَمَهُ اللَّهُ یوْمَ یلْقَاهُ.
ای مردم! هرکس اخلاق خود را در این ماه نیکو کند، از صراط، آسان بگذرد، آن روز که قدم‌ها، بر آن بلغزد. هرکس در این ماه کارهای غلامان و مستخدمان خود را سبک گرداند، خدا در قیامت حساب او را آسان کند.
هرکس در این ماه از آزار رساندن به مردم خودداری کند، حق‌تعالی، روز قیامت، خشم خود را از او بازدارد.
هرکس در این ماه یتیم بی‌پدری را گرامی دارد، خدا او را در قیامت عزیز گرداند.
وَ مَنْ وَصَلَ فِیهِ رَحِمَهُ وَصَلَهُ اللَّهُ بِرَحْمَتِهِ یوْمَ یلْقَاهُ وَ مَنْ قَطَعَ فِیهِ رَحِمَهُ قَطَعَ اللَّهُ عَنْهُ رَحْمَتَهُ یوْمَ یلْقَاهُ وَ مَنْ تَطَوَّعَ فِیهِ بِصَلَاةٍ کَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ مَنْ أَدَّی فِیهِ فَرْضاً کَانَ لَهُ ثَوَابُ مَنْ أَدَّی سَبْعِینَ فَرِیضَةً فِیمَا سِوَاهُ مِنَ الشُّهُورِ.
هرکس در این ماه صله‌رحم کند و با خویشان بپیوندد، خدا او را در قیامت به رحمت خود واصل گرداند و هرکس در این ماه رابطه‌اش را با خویشان خود قطع کند، خداوند در قیامت رحمت خود را از او دریغ نماید.
هرکس در این ماه نماز مستحبی بپا دارد، خداوند او را از آتش جهنم برهاند و کسی که نماز واجبی بجا آورد، خداوند ثواب هفتاد نماز واجب در ماه‌های دیگر را به او عطا کند.
وَ مَنْ أَکْثَرَ فِیهِ مِنَ الصَّلَاةِ عَلَی ثَقَّلَ اللَّهُ مِیزَانَهُ یوْمَ تَخِفُّ الْمَوَازِینُ وَ مَنْ تَلَا فِیهِ آیةً مِنَ الْقُرْآنِ کَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ مَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فِی غَیرِهِ مِنَ الشُّهُورِ.
هرکس در این ماه بسیار بر من صلوات فرستد، خداوند کفه سبک اعمال او را سنگین گرداند.
و هرکس که در این ماه یک آیه از قرآن تلاوت کند، ثواب کسی را دارد که در ماه‌های دیگر قرآن را ختم کرده باشد.
أَیهَا النَّاسُ إِنَّ أَبْوَابَ الْجِنَانِ فِی هَذَا الشَّهْرِ مُفَتَّحَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یغَلِّقَهَا عَنْکُمْ وَ أَبْوَابَ النِّیرَانِ مُغَلَّقَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یفَتِّحَهَا عَلَیکُمْ وَالشَّیاطِینَ مَغْلُولَةٌ فَاسْأَلُوا رَبَّکُمْ أَنْ لَا یسَلِّطَهَا عَلَیکُمْ.
ای مردم! درهای بهشت در این ماه گشوده است، از پروردگار خود بخواهید که آن‌ها را بر روی شما نبندد.
و درهای جهنم در این ماه بسته است، از خدا بخواهید که آن‌ها را بر روی شما نگشاید.
شیاطین در این ماه در غل و زنجیرند. از خدا بخواهید که آن‌ها را بر شما مسلط نگرداند.
قَالَ أَمِیرُ الْمُؤْمِنِینَ (علیه‌السلام) فَقُمْتُ فَقُلْتُ یا رَسُولَ اللهِ مَا أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ؟ فَقَالَ یا أَبَا الْحَسَنِ أَفْضَلُ الْأَعْمَالِ فِی هَذَا الشَّهْرِ الْوَرَعُ عَنْ مَحَارِمِ اللَّهِ.
علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: در این حال از جا برخاسته و عرض کردم، ای پیامبر خدا! برترین اعمال در این ماه چیست؟ حضرت فرمود: ای اباالحسن! برترین اعمال در این ماه پرهیز از محرمات است. (وسائل الشیعة ج: 10 ص: 314)
گریستن پیامبر (صلیاللهعلیهواله) در آخر خطبه
آنگاه گریه کرد. عرض کردم: چه چیزی باعث گریهٔ شما شد؟
فرمود: علی جان، گریهٔ من برای این است که در این ماه درحالی‌که به نماز ایستاده‌ای فرق سرت به دست شقی‌ترین انسان شکافته می‌شود و محاسن شریف تو خضاب می‌گردد.
امیرالمؤمنین عرض کرد: ای رسول خدا، آیا دین من سالم است؟
رسول خدا فرمود: آری، در سلامت کامل دینی قرار داری.
سپس فرمود: یا علی، قاتل تو، قاتل من است و کسی که بر تو غضب کند بر من غضب کرده است.
و کسی که به تو دشنام دهد به من دشنام داده است، تو برای من به‌منزلهٔ جان من هستی، روح تو از روح من است و طینت تو از طینت من است.
خدای تبارک‌وتعالی، من و تو را آفرید و انتخاب کرد.
من را برای نبوت و پیامبری و تو را برای امامت امت اسلامی اختیار کرد و هرکسی امامت تو را انکار کند، در حقیقت منکر نبوت من شده است.
پیامبر عظیم‌الشأن اسلام در این خطبه به بیان دستورالعمل در ماه رمضان پرداخته‌اند:
1 ـ احترام به پیران و کهن‌سالان
2 ـ مهربانی با کودکان و خردسالان
3 ـ صلهٔ رحم و رفت‌وآمد با خویشاوندان
4 ـ بازداشتن زبان از سخنان ناشایست و حرام
5 ـ حفظ چشم و گوش از آنچه حلال نیست.
6 ـ مهربانی با یتیمان
7 ـ توبه از گناهان
8 ـ دعا و مناجات با خدا در اوقات نماز
9 ـ طولانی کردن سجده‌ها
10 ـ افطاری دادن به مؤمنان حتی به نصف خرما یا به یک جرعه آب دادن
11 ـ نیکو نمودن خلق و اخلاق
12 ـ کم کردن بار کار از دوش مستخدمین و خدمتکاران و زیردستان
13 ـ شر نرساندن و ظلم نکردن به دیگران
14 ـ به پا داشتن نماز مستحبی
15 ـ بسیار صلوات فرستادن
16 ـ تلاوت قرآن