عرفات نام صحرایی است وسیع و هموار، در دامنه کوهی به نام «جبل الرحمه» که در جنوب شرقی مکه مابین «ثویه» و «عرنه»، «نمره» تا «ذی المجاز» قرار دارد. طول تقریبی این صحرا دوازده کیلومتر و عرض آن 5/6 کیلومتر است. عرفات در 21 کیلومتری مکه واقع شده و بخش عمده آن از حرم خارج می‌باشد.
در وجه‌تسمیه آن اقوال مختلفی وجود دارد:
برخی آن را جمع «عرفه» و به معنی کوه و بلندی ذکر کرده‌اند، بعضی آن را از عرفان، شناخت و معرفت دانسته و برای چنین نام‌گذاری نیز ریشه‌های تاریخی قائل شده‌اند. از جمله آن‌که حضرت آدم و حوا پس از هبوط به زمین و بعد از جدایی طولانی در این صحرا به یکدیگر رسیده و باهم آشنا شده‌اند. عده‌ای نیز گفته‌اند عرفات (به معنای آشنایی) به آن علت است که حضرت ابراهیم (علیه‌السلام) در این جا توسط جبرئیل با مناسک خود آشنا شد و به آن‌ها عارف شد.
در حدیثی از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده که در وجه‌تسمیه عرفات فرمود: جبرئیل روز عرفه بر ابراهیم فرود آمد و به او گفت: به گناهانت اعتراف کن و مناسک را بشناس و لذا چون او اعتراف کرد آنجا را عرفات نامیدند.
وقوف در عرفات نه تنها یکی از ارکان اصلی مناسک حج است و حج بدون عرفه حج نیست، بلکه این وقوف دارای فضائل بسیار ارزشمندی است. تمام زائران خانه خدا در روز نهم ذی‌الحجه به این سرزمین مقدس می‌آیند و در آن وقوف می‌کنند.
پیامبر اکرم در روز عرفه، در «نمره» نزدیکی عرفات، کنار سنگ بزرگی فرود می‌آمدند. این سنگ، صخره‌ای در سمت راست عرفات بود و بعدها در مکان مورد نظر «مسجد نمره» ساخته شد. در منابع تاریخی آمده است که محل وقوف رسول خدا همان محل وقوف حضرت ابراهیم بوده است. قبیله قریش در دوران جاهلی و آغاز اسلام در عرفات وقوف نمی‌کردند، زیرا معتقد بودند اهل حرم هستند و باید بر خلاف سایر مردم در داخل حرم وقوف یابند، ولی خداوند دستور داد که همه باید در عرفات وقوف پیدا کنند.
در قرآن کریم نیز نام این سرزمین ذکر شده است: «... فاذا افضتم من عرفات فاذکروا الله عند مشعرالحرام؛ و هرگاه از عرفات برگشتید، خداوند را در مشعرالحرام یاد کنید». (بقره: 198)
در سال دهم هجری که پیامبر آخرین حج خود را موسوم به حجه‌الوداع را انجام داد، در سرزمین عرفات برای مسلمانان خطبه‌ای بسیار مهم ایراد فرمود که منشور حقوق بین‌المللی اسلام نام گرفته است. در این خطبه، آن حضرت برای آخرین بار بر تمامی ارزش‌های جاهلی خط بطان کشیدند و خون‌های جاهلی را تمام شده و سنت‌های گذشته را مطرود ساخت.
از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده که فرمود: خداوند عزوجل زمین را از زیر کعبه گسترش داد تا منی، سپس آن را از منی به‌سوی عرفات گسترانید. پس زمین از عرفات است و عرفات از منی است و منی از کعبه است.
حضرت سیدالشهدا هنگامی که از مدینه به سوی مکه حرکت کرد، در روز عرفه در همین سرزمین دعایی خواند که سرشار از مضامین توحیدی بسیار عالی است. این دعا به دعای امام حسین (علیه‌السلام) در روز عرفه مشهور است.
منابع:
علل الشرایع ج 2 ص 436
تاریخ آثار اسلامی مکه و مدینه ص 68 و 176 تا 179
لغت‌نامه دهخدا
الفروع من الکافی ج 4 ص 189