هادی دانشور
تعداد امامزادگان شایسته تعظیم و تجلیل در «دار الایمان قم» که بر فراز قبور مطهرشان گنبد و سایبان هست به چهارصد نفر می‌رسد.
در میان این چهارصد اختر تابناکی که در آسمان قم نورافشانی می‌کنند، ماه تابانی که همه آن‌ها را تحت‌الشعاع انوار درخشان خود قرار داده، تربت پاک شفیعه محشر، کریمه اهل‌بیت پیغمبر (علیهم‌السلام)، دخت گرامی موسی‌بن‌جعفر، حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) می‌باشد.
پژوهشگر معاصر، علامه بزرگوار، حاج محمدتقی تستری، مؤلف قاموس الرجال می‌نویسد: «در میان فرزندان امام کاظم (علیه‌السلام) باآن‌همه کثرتشان بعد از امام رضا (علیه‌السلام)، کسی همسنگ حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) نمی‌باشد.»
محدث گران‌قدر حاج شیخ عباس قمی به هنگام بحث از دختران حضرت موسی‌بن‌جعفر (علیه‌السلام)، می‌نویسد: «برحسب آنچه به ما رسیده، افضل آن‌ها سیده جلیله معظمه، فاطمه بنت امام موسی (علیه‌السلام)، معروف به حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) است.»
بررسی شخصیت برجسته و فضایل گسترده حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) در این صفحات نمی‌گنجد.
در این نوشته به برخی از ویژگی‌های آن خاتون دو سرا اشاره می‌کنیم:
1- شفاعت گسترده
بالاترین جایگاه شفاعت، از آن رسول گرامی اسلام است که در قرآن کریم از آن به «مقام محمود» تعبیر شده است.
و گستردگی آن با جمله بلند: (ولسوف یعطیک ربک فترضی) بیان گردیده است.
همانا دو تن از بانوان خاندان رسول مکرم شفاعت گسترده‌ای دارند که بسیار وسیع و جهان‌شمول است و می‌تواند همه اهالی محشر را فراگیرد: 1- خاتون محشر، صدیقه اطهر، حضرت فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها).
2- شفیعه روز جزا
در مورد شفاعت گسترده حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) همین بس که شفاعت، مهریه آن حضرت است و به هنگام ازدواج پیک وحی طاقه ابریشمی از جانب پروردگار آورد که در آن، جمله «خداوند مهریه فاطمه زهرا را شفاعت گنهکاران از امت محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله) قرار داد.» با کلک تقدیر نقش بسته بود.
این حدیث از طریق اهل سنت نیز آمده است.
بعد از فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) از جهت گستردگی شفاعت، هیچ‌کس و حداقل هیچ بانویی به شفیعه محشر، حضرت معصومه دخت موسی‌بن‌جعفر (سلام‌الله‌علیها) نمی‌رسد که امام به‌حق ناطق، حضرت جعفر صادق (علیه‌السلام) در این رابطه می‌فرماید: «تدخل بشفاعتها شیعتنا الجنه باجمعهم»: «با شفاعت او همه شیعیان ما وارد بهشت میشوند.»
3- عصمت
بر اساس روایتی که مرحوم سپهر در «ناسخ» از امام رضا (علیه‌السلام) روایت کرده، لقب «معصومه» را به حضرت معصومه، امام هشتم اعطا کرده‌اند.
طبق این روایت امام رضا (علیه‌السلام) فرمود: «من زار المعصومه بقم کمن زارنی» «هرکس حضرت معصومه را در قم زیارت کند، همانند کسی است که مرا زیارت کرده باشد.»
این روایت را مرحوم محلاتی نیز به همین تعبیر نقل کرده است.
با توجه به این‌که عصمت به چهارده معصوم (علیهم‌السلام) منحصر نیست، بلکه همه پیامبران، امامان و فرشتگان معصوم هستند.
و علت اشتهار حضرت رسول اکرم، فاطمه زهرا و امامان (علیهم‌السلام) به «چهارده معصوم» آن است که آن‌ها علاوه بر مصونیت از گناهان صغیره و کبیره، از «ترک اولی» نیز که منافات با عصمت ندارد، پاک و مبرا بودند.
مرحوم مقرم در کتاب‌های ارزشمند: «العباس» و «علی الاکبر» دلایل عصمت حضرت ابوالفضل و حضرت علی‌اکبر (علیهماالسلام) را برشمرده است.
و مرحوم نقدی در کتاب «زینب الکبری» از عصمت حضرت زینب (سلام‌الله‌علیها) سخن گفته است.
و مؤلف «کریمه اهل‌بیت» شواهد عصمت حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) را بازگو نموده است.
و با توجه به این‌که حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) نام شریفشان «فاطمه» است و در حال حیات به «معصومه» ملقب نبودند، تعبیر امام (علیه‌السلام) دقیقاً به معنای اثبات عصمت است، زیرا بر اساس قاعده معروف: «تعلیق حکم به وصف مشعر بر علیت است» دلالت حدیث شریف بر عصمت آن بزرگوار بی‌تردید خواهد بود.
4- فداها ابوها
آیت‌الله سید نصرالله مستنبط از کتاب «کشف اللئالی» نقل فرموده که روزی عده‌ای از شیعیان وارد مدینه شدند و پرسش‌هایی داشتند که می‌خواستند از محضر امام کاظم (علیه‌السلام) بپرسند.
امام (علیه‌السلام) در سفر بودند، پرسش‌های خود را نوشته به دودمان امامت تقدیم نمودند، چون عزم سفر کردند، برای پاسخ پرسش‌های خود به منزل امام (علیه‌السلام) شرفیاب شدند، امام کاظم (علیه‌السلام) مراجعت نفرموده بود و آن‌ها امکان توقف نداشتند، ازاین‌رو حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) پاسخ آن پرسش‌ها را نوشتند و به آن‌ها تسلیم نمودند، آن‌ها با مسرت فراوان از مدینه منوره خارج شدند، در بیرون مدینه با امام کاظم (علیه‌السلام) مصادف شدند و داستان خود را برای آن حضرت شرح دادند.
هنگامی‌که امام (علیه‌السلام) پرسش‌های آنان و پاسخ‌های حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) را ملاحظه کردند، سه بار فرمودند: «فداها ابوها» «پدرش به قربانش باد.»
با توجه به این‌که حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) به هنگام دستگیری پدر بزرگوارش خردسال بود، این داستان از مقام بسیار والا و دانش بسیار گسترده آن حضرت حکایت می‌کند.
5- بارگاه حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) تجلیگاه حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها)
بر اساس رؤیای صادقه‌ای که مرحوم آیت‌الله مرعشی نجفی (رحمه‌الله) از پدر بزرگوارش مرحوم حاج سید محمود مرعشی (متوفای 1338 ه - ش) نقل می‌کردند، قبر شریف حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) جلوه‌گاه قبر گم‌شده مادر بزرگوارش حضرت صدیقه طاهره (سلام‌الله‌علیها) می‌باشد.
آن مرحوم درصدد بود که به هر وسیله‌ای که ممکن باشد، محل دفن حضرت زهرا (سلام‌الله‌علیها) را به دست آورد، به این منظور ختم مجربی را آغاز می‌کند و چهل شب آن را ادامه می‌دهد تا در شب چهلم به خدمت حضرت باقر و یا حضرت صادق (علیهماالسلام) شرفیاب می‌شود، امام (علیه‌السلام) به ایشان می‌فرماید: «علیک بکریمه اهل البیت» «به دامن کریمه اهل‌بیت پناه ببرید.»
عرض می‌کند: بلی من هم این ختم را برای این منظور گرفته‌ام که قبر شریف بی‌بی را دقیقاً بدانم و به زیارتش بروم.
امام (علیه‌السلام) فرمود: منظور من قبر شریف حضرت معصومه در قم می‌باشد.
سپس ادامه داد: «برای مصالحی خداوند اراده فرموده که محل دفن حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) همواره مخفی بماند و لذا قبر حضرت معصومه را تجلیگاه قبر آن حضرت قرار داده است.هر جلال و جبروتی که برای قبر شریف حضرت زهرا مقدر بود خداوند متعال همان جلال و جبروت را بر قبر مطهر حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) قرار داده است.»
6- پیشگویی امام صادق (علیه‌السلام)
امام جعفر صادق (علیه‌السلام) در ضمن حدیث مشهوری که پیرامون قداست قم به گروهی از اهالی ری بیان کردند، فرمودند:
«تقبض فیها امراءه هی من ولدی، واسمها فاطمه بنت موسی، تدخل بشفاعتها شیعتنا الجنه باجمعهم»
«بانویی از فرزندان من به نام «فاطمه» دختر موسی، در آنجا رحلت می‌کند، که با شفاعت او همه شیعیان ما وارد بهشت میشوند.»
راوی می‌گوید: من این حدیث را هنگامی از امام صادق (علیه‌السلام) شنیدم که حضرت موسی‌بن‌جعفر (علیه‌السلام) هنوز دیده به جهان نگشوده بود.
پیشگوئی امام صادق (علیه‌السلام) از ارتحال حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) در قم پیش از ولادت پدر بزرگوارش بسیار حائز اهمیت است و از مقام بسیار شامخ آن حضرت حکایت می‌کند.
7- رمز قداست قم
در احادیث فراوانی از قداست قم سخن رفته، تصویر آن در آسمان چهارم به رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) ارائه شده است.
امیرمؤمنان (علیه‌السلام) به اهالی قم درود فرستاده و از جای پای جبرئیل در آن سخن گفته و امام صادق (علیه‌السلام) قم را حرم اهل‌بیت معرفی کرده و خاک آن را پاک و پاکیزه تعبیر کرده است.
امام کاظم (علیه‌السلام) قم را عش آل محمد (آشیانه آل محمد (صلی‌الله‌علیه‌وآله)) نامیده و یکی از درهای بهشت را از آن اهل قم دانسته.
امام هادی (علیه‌السلام) اهل قم را «مغفور لهم»(آمرزیده) تعبیر کرده و امام حسن عسکری (علیه‌السلام) از حسن نیت آن‌ها تمجید کرده و با تعبیرات بلندی اهالی قم را ستوده است.
این‌ها و ده‌ها حدیث دیگری که در قداست و شرافت قم و اهل قم از پیشوایان معصوم به ما رسیده، فضیلت و عظمت این سرزمین را برای همگان روشن می‌سازند، جز این‌که باید دید راز و رمز این‌همه شرافت و قداست چیست؟
حدیث فوق که پیرامون ارتحال حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) به‌عنوان پیشگوئی از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شد، از راز و رمز آن پرده برمی‌دارد و روشن می‌سازد که این‌همه فضیلت و شرافت، از ریحانه پیامبر، کریمه اهل‌بیت، مهین بانوی اسلام، حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) سرچشمه می‌گیرد که در این سرزمین دیده از جهان فروبسته، گردوخاک این سرزمین را توتیای دیدگان حور و ملائک نموده است.
8- تنها خواهر امام هشتم
نجمه خاتون همسر گرامی امام کاظم (علیه‌السلام) تنها دو فرزند در دامان خود پرورش داد و آن‌ها عبارت‌اند از:
1- خورشید فروزان امامت، حضرت علی‌بن‌موسی الرضا (علیه‌السلام).
2- ماه تابان درج عصمت، حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها).
محمدبن‌جریر طبری، دانشمند گران‌مایه شیعه در قرن پنجم هجری، بر این واقعیت تصریح نموده است.
مدت 25 سال تمام حضرت رضا (علیه‌السلام) تنها فرزند نجمه خاتون بود، پس از یک ربع قرن انتظار، سرانجام ستاره‌ای تابان از دامن نجمه درخشید که هم سنگ امام هشتم (علیه‌السلام) بود و امام (علیه‌السلام) توانست والاترین عواطف انباشته‌شده در سویدای دلش را بر او نثار کند.
بین حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) و برادرش امام رضا (علیه‌السلام) عواطف سرشار و محبت زائدالوصفی بود که قلم از ترسیم آن عاجز است.
در یکی از معجزات امام کاظم (علیه‌السلام) که حضرت معصومه نیز نقشی دارد، هنگامی‌که مرد نصرانی می‌پرسد: «شما که هستید؟» می‌فرماید: «انا المعصومه اخت الرضا؛ من معصومه، خواهر امام رضا (علیه‌السلام) میباشم»
این تعبیر از محبت سرشار آن حضرت به برادر بزرگوارش امام رضا (علیه‌السلام) و از مباهات او به این خواهربرادری سرچشمه می‌گیرد.
9- نامه دعوت
محبت و مودت این خواهر و برادر در سطح بسیار بالا بود، به‌طوری‌که مفارقت امام هشتم (علیه‌السلام) برای حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) بسیار سخت بود، جدائی حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) نیز برای امام هشتم (علیه‌السلام) قابل‌تحمل نبود.
و لذا پس از استقرار امام هشتم (علیه‌السلام) در مرو، نامه‌ای خطاب به حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) مرقوم فرموده، آن را توسط غلام مورد اعتمادی به مدینه ارسال نمود.
جالب‌توجه است که حضرت رضا (علیه‌السلام) به غلام دستور داد که در هیچ منزلی توقف نکند تا آن مرقومه را در اندک زمان ممکن به مدینه منوره برساند.
حضرت معصومه (سلام‌الله‌علیها) نیز به‌مجرد دریافت دست خط برادر، رخت سفر بست و خود را مهیای سفر نمود.
منبع: سایت تبیان