اولین آیات نازله
«بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ اقْرَأ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ خَلَقَ الاِنسَانَ مِنْ عَلَقٍ اقْرَأ وَ رَبُّکَ الاَکْرَمُ الَّذِی عَلَّمَ بِالْقَلَمِ عَلَّمَ الاِنسَانَ مَا لَمْ یَعْلَمْ؛ به نام خداوند بخشنده مهربان. بخوان به نام پروردگارت که (جهان را) آفرید، همان کس که انسان را از خون بسته‌ای خلق کرد! بخوان که پروردگارت (از همه) بزرگوارتر است، همان کسی که به وسیله قلم تعلیم نمود و به انسان آنچه را نمی‌دانست یاد داد!» (علق: 1 ـ 5)
نکته: در بیشتر روایات از طریق شیعه و سنی وارد شده که این سوره، اولین سورهای است که بر رسول خدا (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله) نازل شده است و اولین چیزی که نازل شده پنج آیه از اول این سوره بوده. [24]
شرح
دینی که ادعای جاودانی و جهانی بودن را دارد، باید نگاهش به جهان و انسان و زندگی، نگاهی جاودانی و جهانی باشد. ازاین‌رو، اساس دین اسلام، علم‌آموزی در کنار حضور نقش خدا در تمامی پدیده‌هاست.
پیام‌ها
1. اسلام دین علم و تعلیم و خواندن به نام خداست.
2. توجه به خالق، اساس دین و توسل به نام خالق آغاز دینداری است.
3. خلقت انسان و تعلیم او، بزرگترینِ نعمتهای الهی است و دلیل وجود خالقی کریم.
شرح
«ما کانَ مُحَمَّدٌ أَبا اََحَدٍ مِن رِجالِکُم وَ لکِن رَسُولَ اللهِ وَ خاتَمَ النَّبِیینَ وَ کانَ اللهُ بِکُلِّ شَیءٍ عَلیماً؛ محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله) پدر هیچ‌یک از مردان شما نیست، بلکه رسول خدا و خاتم پیامبران است و خداوند به همه چیز داناست». (احزاب:40)
نکته‌ها
«خاتم» به معنای نگین انگشتر است که در قدیم با حک کردن نام خود بر روی آن، پایان‌نامه‌ها و دستورها را با آن مُهر می‌کردند و در اینجا کنایه از آخرین پیامبر بودن است.
گرچه در قرآن آیات فراوانی بیان‌گر جهان‌شمولی و جاودانگی آیین حضرت محمد (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله) است، ولی این آیه روشن‌ترین دلیل بر خاتمیت پیامبر اسلام است. این آیه تنها آیه‌ای است که هم نام پیامبر و هم رسالت پیامبر را در قالب دو عنوان ذکر کرده است: «مُحَمَّدٌ»...، «رَسُولَ اللهِ»...، «خاتَمَ النَّبِیینَ». [2]
پیام‌ها
1. پسرخوانده هرگز پسر نیست و پدرخوانده نیز پدر نیست تا ازدواج او با همسر مطلّقه پسرخوانده‌اش جایز نباشد. «ماکانَ مُحَمَّدٌ أَبا أَحَدٍ مِن رِجالِکُم»
2. حکم مادری همسران پیامبر برای مردم، (که در آیه 6 مطرح شد) دلیل حکم پدری آن حضرت نیست. «ماکانَ مُحَمَّدٌ أبا أحَدٍ»...
3. خاتمیت پیامبر اسلام، بر اساس علم و حکمت الهی است. «خاتَمَ النَّبِیینَ ... اللهُ بِکُلِّ شَیءٍ عَلیماً». [26]
هدف بعثت پیامبر
«یا أیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أرسَلناکَ شاهِداً وَ مُبَشِّراً وَ نَذیراً. وَ داعِیاً إِلَی اللهِ بِإِذنِهِ وَ سِراجاً مُنیراً؛ ای پیامبر! ما تو را گواه فرستادیم و بشارت‌دهنده و انذارکننده! و تو را دعوت‌کننده به سوی خدا به فرمان او قرار دادیم، و چراغی روشنی‌بخش!» (احزاب: 45 و 46)
نکته‌ها
در این دو آیه، هدف از رسالت پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله) در جامعه بیان شده است. او مردم را به‌سوی خدا دعوت می‌کند و شیوه او در این دعوت، بشارت و انذار است، اما نه‌فقط با زبان، بلکه عمل او نیز حجّت بر مردم و الگویی برای آنان است.
پیام‌ها
1. باید نقش و مسئولیت افراد را به آنان و جامعه اعلام کرد. «یا أَیهَا النَّبِی إِنَّا أَرسَلناکَ» ...
2. در برابر نیش‌ها و آزار دشمن، تحمّل لازم است. «أَرسَلناکَ شاهِداً» ... (و در آیه بعد می‌خوانیم: «وَ دَع أَذاهُم»)
3. پیامبر بر اعمال مردم گواه است. «شاهِداً»
4. کسی میتواند بشارت و هشدار دهد که بر اعمال و رفتار مردم شاهد و در صحنه حاضر باشد. «شاهِداً وَ مُبَشِّراً»
5. در تبلیغ و تربیت، بشارت و انذار هر دو لازم است. «مُبَشِّراً وَ نَذیراً»
6. بشارت و انذار، وسیله دعوت انبیاست. «مُبَشِّراً وَ نَذیراً وَ داعِیاً»
7. انبیا مردم را به‌سوی خدا دعوت می‌کنند، نه خود. «داعِیاً إِلَی اللهِ»
8. انبیا نیز در برابر خداوند از خود استقلالی ندارند و موفقیت و دعوت آنان با اذن الهی است. «بِإِذنِهِ».
9. پیامبر در جامعه، چراغ هدایتی است که نور آن سبب رشد، حرکت و تشخیص است. «سِراجاً مُنیراً». [3]
رسالت جهانی پیامبر
«وَمَا أَرْسَلْنَاکَ إِلَّا کَافَّة لِلنَّاسِ بَشِیراً وَ نَذِیراً وَ لَکِنَّ أَکْثَرَ النَّاسِ لا یَعْلَمُونَ؛ و ما تو را جز برای همه مردم نفرستادیم تا [آن‌ها را به پاداش‌های الهی] بشارت دهی و [از عذاب او] بترسانی ولی بیشتر مردم نمی‌دانند!» (سبأ: 28)
پیام‌ها
1. رسالت پیامبر اسلام جهانی است. «أَرْسَلْنَاکَ ... کَافَّةً لِّلنَّاسِ».
2. مهم‌ترین نقش انبیا در هدایت مردم، هشدار و بشارت است. «مَا أَرْسَلْنَاکَ إِلاَّ ... بَشِیراً ونَذِیراً». [4]
پی‌نوشت:
[1]. ترجمه بیان السعاده، ج14، ص584.
[2]. تفسیر نور، ج9، ص375.
[3]. همان، ص376.
[4]. همان، ص380.
منبع: مجله اشارات