اَلّذِینَ یمْشُونَ عَلَی اْلاَرْضِ هَوْنًا 1
بندگان خدای رحمـان به‌آرامی و با نهایت فروتنی راه می‌روند.
هـر فـردی، هـر مکتبـی و هر اجتمـاعی خطّ مشی دارند که بر اساس آن ایدئولوژی و عقیدهٔ آنان تعیین می‌شود.
مؤمن، به خدا اعتقاد دارد. خطّ مشی عباد الرحمن بر اساس عقیده به خدای یکتا، عالم، مدرک، حی و حکیم است.
بندگان خاص خداوند، مظهر تواضع هستند و تواضع ثمرهٔ عبودیت و نخستین نشانهٔ بندگی خدای رحمان است. چرا صفت تواضع در رأس ویژگی‌های عباد الرحمن آمده است؟
انسان از دو حال خارج نیست: یا متکبّر است یا متواضع.
تکبّر یکی از صفـات ناپسند روانی است که سه مرحله دارد:
1- کبر 2- تکبّر 3- استکبار
کبر یعنی خود را بزرگ دیدن. این کمترین درجـه است. کبـر، میکـروب بیمـاری تکبّر است.
یکی از غرایـزی کـه خداونـد در وجـود انسان قرار داده، حب ذات است. انسان باید خود را دوست داشته باشد. اگر وجود خویش را دوست نداشته باشد، خود را به هلاکت می‌اندازد و امر پروردگار و مسائل اخلاقی را رعایت نمی‌کند. اگر این حب ذات کمی بیشتر شود، به خودمحوری تبدیل می‌شود و به انسان حـالتی دسـت می‌دهـد کـه خـود را بزرگ‌تر از دیگران تصوّر می‌کند. اگر همین اندازه غرور بیاید، به خاطر ارجحیت کوچکی که نسبت به دیگران دارد، این غرور و خودبینی سبب کبر او می‌شود و خود را بزرگ می‌بیند، غافل از اینکه آنچه دارد، از سوی ذات مقدّس پروردگار است؛ اوست که وجود بخشیده و نعمت‌ها را به‌رایگان در اختیارش قرار داده و او را بزرگ گردانیده است.
عزیزان! امراض روحی مانند کبـر، غرور، حسد، شرک، ریا، عناد و لجبازی، طمع، حرص و... همانند امراض جسمانی است که اگر معـالجه نشـود، میکروب آن رشد می‌کند و مزمـن می‌شود. اگر انسـان در مقـام معالجهٔ بیماری کبر برنیاید، کبر او به تکبّر مبدّل می‌شود.
تکبّر، بزرگ فروشی به دیگران است و متکبّر انتظار دارد دیگران به او احترام بگذارند و او را تواضع کنند و روی سخن او حرفی نزنند؛ اگرچه حرف او حق هم نباشد. این، تکبّر و بزرگی فروختن به دیگران است. معالجهٔ این مرحله سخت‌تر است و اگر درمان نشود، به استکبار بدل می‌شود.
استکبار، از دیگران طلب بزرگی کردن است. وقتی فرد به مرحلهٔ استکبار برسد، دیگر معالجه ندارد و هلاک شده است. در رأس تمام متکبّران شیطان است. نخستین گناهی که شیطان انجام داد، این بود که بر حضرت آدم (علیه‌السلام) سجده نکرد و از فرمان الهی سرپیچی کرد و گفت من از او بهترم. من از آتش آفریده شده‌ام و او از خاک؛ پس قرآن در رأس تمـام صفـات عباد الرحمن می‌فرماید: اَلَّذِینَ یمْشُونَ عَلَی اْلاَرْضِ هَوْنًا؛ یعنی نفی کبر و غرور و خودخواهی که در تمام اعمال و حرکات و رفتار ایشان حتّی سخن گفتن آن‌ها اثر دارد. بندگان خاص خداوند مظهر تواضع هستند. تواضع، ثمرهٔ بندگی و نخستین نشانهٔ آن در برابر خدای رحمان است.
تواضع نسبت به همهٔ مردم: زن و مرد، کوچک و بزرگ، دانا و نادان! این مشی و حرکت آرام در زمین تنها یک روش راه رفتن نیست، بلکه شیوهٔ متعادل زندگی را هم شامل می‌گردد.
پیامبر گرامی اسلام (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله) به اصحاب خود فرمودند:
«...وَاِنّ التّوَاضُعَ یزِیدُ صَاحِبَــه رِفْعَــةً فَتَوَاضَعُــوا یرْفَعْـکمُ الله...» 2
فروتنی شما را بلندمرتبه می‌کند، پس فروتنی کنید که خداوند مقام شما را بالا می‌برد.
امام عسکری (علیه‌السلام) نیز می‌فرمایند:
«التّوَاضُعُ نِعْمَةٌ لاَ یحْسَدُ عَلَیهَا» 3
فروتنی نعمتی است که به آن حسادت نمی‌شود.
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرمایند:
«... وَ رَأْسُ الْخیـرِالتّوَاضُــع.» 4
تواضع، سرچشمهٔ خوبی‌هاست.
علی (علیه‌السلام) در بیـان ویژگی‌های متقین می‌فرماینـد:
«وَ مَشْیهُمُ التَّوَاضُع.» 5
ازجمله صفات متقین این است که راه رفتن آنـان از روی تواضع و فروتنی است.
1. سوره فرقان، آیه 63.
2. الکافی، ج 2، ص 121.
3. تحف العقول، ص 489.
4. بحار الأنوار، ج 72، 123.
5. تحف العقول، ص 159.
منبع: ویژگی‌های عباد الرحمن، استاد فاطمه خاموشی (طاهایی)