شناسنامه شیطان در قرآن

پرسش:

آیا سوره‌ای در قرآن وجود دارد که به‌اصطلاح شناسنامه شیطان ربطی داشته باشد؟

 

پاسخ:

در قرآن مجید در 63 آیه نام شیطان آمده است و در 11 آیه نام ابلیس و در 17 آیه نام شیاطین آمده است قرآن شناسنامه شیطان و ماهیت او را این‌طور بیان می‌دارد که از آیات متعدد قرآن استفاده می‌شود که ماده اولیه شیطان ^[1] «آتش» بوده است؛ مثلاً، در آیه‌ای می‌فرماید: «و اذقلنا للملائکة اسجدوا لادم فسجدوا الاّ ابلیس کانَ من الجنّ ففسق عن امر ربّه.» ^[2] چنان‌که ملاحظه می‌شود، این آیه شریفه، ابلیس را از جن می‌داند. ابلیس اسم خاص همان شیطانی است که اغواگر حضرت آدم بود و خدای تعالی در قرآن گاهی با عنوان «ابلیس» و گاهی با عنوان «شیطان» از او تعبیر می‌کند. ^[3] خود شیطان هم خلقت خود را از آتش می‌داند، آنجا که خداوند از او سؤال می‌کند: چه چیزی مانع سجده کردن تو بر آدم شد، گفت: «انا خیرٌ منه خلقتنی من نارٍ و خلقته من طینٍ.» در جای دیگر، می‌گوید: «ءَاسجدُ لمن خلقت طینا» ^[4] به تصریح قرآن، شیطان از فرمان خدا سرپیچی کرد: «ابی واستبکر و کان من الکافرین» ^[5]؛ «کان من الجنّ استکبرو کان من الکافرین»؛ ^[6] «انّ الشیطان کان للرّحمن عصّیا.» ^[7] و قرآن شیطان را دارای ذریّه می‌داند، آنجا که می‌فرماید: «واذ قلنا للملائکة اسجدوا لآدم فسجدوا الاّ ابلیس کان من الجن ففسق عن امر ربّه افتتخذونه و ذرّیّته اولیاء من دونی و هم لکم عدوٌ بئس للظالمین بدلاً.» ^[8] قرآن در آیات متعددی، شیطان را دشمن آشکار انسان می‌داند و انسان را از پی روی او بر حذر می‌دارد: «و انّ الشیطان للانسان عدوٌ مبینٌ» ^[9]؛ «افتتخذونه و ذرّیّته اولیاء من دونی و هم لکم عدّوٌ.» ^[10] و خداوند چهار وسیله و برنامه برای شیطان در اضلال و اغوای دیگران برمی‌شمرد:

1. «واستفزز من استطعت منهم بصوتک»؛ هر که را توانستی با صدایت تحریک کن و وسوسه نما.

2. «واجلب علیهم بخیلک و رجلک»؛ با فریادت لشگر سواره و پیاده را به‌جانب آنان روانه کن.

3. «و شارکهم فی الاموال و الاولاد»؛ و با آنان در اموال و اولاد شریک شو.

4. «و عدهم»؛ و به آن ها وعده (دروغین) بده و (آن ها را بفریب».

و با این سابقه و شناسنامه‌ای که شیطان برای خودش درست کرده است انسان‌ها را از امور خیر بازمی‌دارد و شروع می‌کند به پرداختن این کارها:

1. وعده فقر؛ انسان را از انفاق و ادای زکات و خمس بازداشتن تا مبتلا به فقر نشود: «الشیطان یعدُکم الفقر»^[11]

2. امر به فحشا؛ «... و یأمرکم بالفحشاء»

3. امر به منکر؛ «فانه یأمر بالفحشاء و المنکر» ^[12]؛

4. ترساندن دوستان خود (تا مبادا جهاد کرده، با کفّار مواجه شوند)؛ «انّما ذلکم الشیطان یخوّف اولیاءه فلاتخافوهم و خافون ان کنتم مؤمنین» ^[13]

5. ایجاد دشمنی بین مسلمانان از طریق شرب خمر و قماربازی: «انّما یرید الشیطان ان یوقع بینکم العداوة و البغضاء فی الخمر و المیسر» ^[14]

6. بازداشتن انسان از یاد خدا: «و امّا ینسینک الشیطان بعد الذکری فلا تعقد بعد الذکری مع القوم الظالمین» (انعام:68)؛ «استحوذ علیهم الشیطان فانسیهم ذکراللّه» ^[15]؛

7. در آرزو قرار دادن: «یعدهم و یمنیّهم و ما یعدهم الشیطان الاّ غرورا» ^[16]؛

8. جدال در مورد خدا: «و من النّاس من یجادل فی اللّهِ بغیر علمٍ و یتّبع کلَّ شیطانٍ مرید» ^[17]

 

[1] التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج 6، ص 68

[2] سوره کهف/آیه 5

[3] آیاتی که در آن‌ها از او با عنوان ابلیس یادکرده است: مانند: «و اذقلنا للملائکةِ اسجدوا لادم فسجدوا الاّ ابلیس ابی و استکبر و کان من الکافرین» (بقره:34) و نیز ر. ک: حجر: 3132 / اسرا: 61/ کهف: 50 / طه: 116/ ص: 7475. در بعضی موارد نیز با عنوان شیطان از او نام می‌برد: مانند: «یا بنی آدم لایفتننّکم الشیطان کما اخرج ابویکم من الجنّة.» (اعراف: 27) و نیز ر.ک: بقره: 26 / طه: 120. ضمناً ازجمله آیاتی که به‌خوبی دلالت می‌کنند بر اینکه این شیطان همان ابلیس است آیات 61-65 اسراء می‌باشند.

[4] اسراء:61

[5] (بقره: 34)

[6] (ص:74)

[7] (مریم: 44)

[8] (کهف: 50)

[9] (یوسف: 5)

[10] (کهف: 50)

[(11] بقره:268)

[12](نور: 21)

[13] (آل‌عمران: 175)

[14] (مائده: 91)؛

[15] (مجادله: 19)

[16](نساء: 120)

[17](حج: 3)

 

 

منبع: پایگاه حوزه