عوامل فراوانی در تأمین شادی زندگی، سهیم هستند. این عوامل، هرچند بسیار متنوّع‌اند، لیکن می‌توان آن‌ها را در هفت عنوان خلاصه کرد:
3-1. اعتقادات مذهبی
در حدیثی از پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌واله) آمده که می‌فرماید:
إنَّ اللَّهَ بِحُکمِهِ وفَضلِهِ جَعَلَ الرَّوحَ وَالفَرَحَ فِی الیقینِ وَالرِّضا، وجَعَلَ الهَمَّ وَالحُزنَ فِی الشَّک وَالسَّخطِ.
خداوند - از روی حکمت و فضل خویش - آسایش و شادمانی را در یقین و خرسندی قرار داد و گرفتاری و اندوه را در شک و ناخرسندی.
3-1-1. ایمان راستین
در روایتی از امام عسکری (علیه‌السلام) نقل شده که می‌فرماید:
ما مِن بَلِیةٍ إلّا وللَّهِ فی‌ها نِعمَةٌ تُحیطُ بِها.
هیچ گرفتاری‌ای نیست مگر آنکه نعمتی از خداوند، آن را در میان گرفته است.
سعدی، چه زیبا حال چنین انسان‌های عارف و وارسته‌ای را در این ابیات، ترسیم کرده است:
به جهان، خرّم از آنم که جهان، خرّم از اوست عاشقم بر همه عالم که همه عالم از اوست
به حلاوت بخورم زهر که شاهد، ساقی است به ارادت بکشم درد که درمان هم از اوست
غم و شادی برِ عارف چه تفاوت دارد؟ ساقیا! باده بده، شادی آن کائن غم از اوست.
3-1-2. اعتماد به خدا
امام علی (علیه‌السلام) تأکید می‌کند:
مَن وَثِقَ باللَّهِ أراهُ السُّرورَ، ومَن تَوَکلَ عَلَیهِ کفاهُ الاُمورَ.
هر کس به خدا اعتماد کند، خداوند، شادمانی را به وی می‌نمایاند و هر کس بر او توکل کند، کارهای او را کفایت می‌نماید.
3-1-3. رضایت به تقدیر الهی
امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید:
مَن رَضِی بِالقَضاءِ طابَ عَیشُهُ.
هر کس از قضای خداوند خشنود باشد، زندگی‌اش نیکو می‌شود.
3-1-4. حسن ظن به خدا
3-2. حسن نیت
3-3. اخلاقیات
3-3-1. اخلاق ارتباطی
اخلاق اجتماعی و ارتباطی
3-3-1-1. انس با دیگران
3-3-1-2. خوش‌اخلاقی
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید:
لا عَیشَ أهنَأُ مِن حُسنِ الخُلُقِ.
هیچ زندگی‌ای، گواراتر از خوش‌خلقی نیست.
3-3-1-3. خوش‌گمانی
3-3-1-4. شوخ‌طبعی
نقل شده که پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌واله) از شوخ‌ترینْ مردم بود. وقتی پیامبر خدا (صلی‌الله‌علیه‌واله) با دیگران بود، با خنده آنان می‌خندید.
3-3-1-5. ابراز شادمانی
امام علی (علیه‌السلام) توصیه می‌فرماید:
أظهِرُوا البِشرَ فیما بَینَکم، وَالسُّرورَ فی مُلاقاتِکم.
در میانتان خوش‌رویی و در ملاقاتتان شادمانی را آشکار سازید.
3-3-1-6. مدارا کردن
مدارا به معنای انعطاف‌پذیری و نرمش است. رفق و مدارا موجب می‌شود که فضایی از همدلی و سازگاری به وجود آید و روابط بین فردی از کشیده شدن به کدورت‌ها و دشمنی‌ها ایمن شود
3-3-1-7. نادیده گرفتن خطای دیگران
چگونگی مواجهه با این مسئله، نقش مهمی در روابط بین فردی دارد. در چنین موقعیتی، بهترین واکنش، نادیده گرفتن اشتباه است. تمرکز بر خطای دیگران، موجب بروز ناراحتی و کدورت می‌گردد
3-3-1-8. کینه‌توز نبودن
چگونگی مواجهه با این مسئله، نقش مهمی در روابط بین فردی دارد. در چنین موقعیتی، بهترین واکنش، نادیده گرفتن اشتباه است. تمرکز بر خطای دیگران، موجب بروز ناراحتی و کدورت می‌گردد
3-3-1-9. رازداری
هرقدر هم با کسی احساس صمیمیت کردید، باز هم اسرار خود را با او بازگو نکنید. این کار در حقیقت، پاسداری از شادی است.
3-3-1-10. وفاداری
عمل به پیمان و وفادار ماندن به آن، موجب افزایش اعتماد اجتماعی می‌شود و احساس امنیت را بالا می‌برد. در فضای پیمان‌شکنی، همیشه افراد، دچار دلهره و نگرانی‌اند؛ امّا در فضای وفاداری، این‌گونه نگرانی‌ها جای خود را به احساس آرامش و امنیت خواهند داد و لذا نوعی شادی درونی را به ارمغان می‌آورند.
3-3-1-11. رعایت حقوق
در زندگی اجتماعی، افراد، حقوقی بر یکدیگر پیدا می‌کنند. رعایت این حقوق، نظام روابط اجتماعی را به وجود می‌آورد و موجب سامان یافتن امور و شادکامی همگانی می‌شود
3-3-1-12. شاد ساختن
در منابع اسلامی، یکی از اموری که موجب شادی انسان می‌شود، خدمت به دیگران و شاد کردن آن‌هاست
3-3-2. اخلاق فردی
شکل‌گیری یک درون سالم و آراسته، نقش مهمی در احساس نشاط و شادی خواهد داشت. برخی از موارد اخلاق فردی را که در روایات، به سرور آور بودن آن‌ها اشاره شده، بیان خواهیم کرد
3-3-2-1. قناعت
قناعت کردن و راضی بودن به روزی مقدّر، موجب آرامش و آسایش انسان می‌گردد. این ویژگی اخلاقی در حوزه اخلاقی، یکی از مؤلفه‌های حیات طیبه است که قرآن کریم آن را طرح کرده است. دلیل برخی ناشادی‌ها و اندوه‌ها، همین حرص و زیاده‌خواهی است. امام علی (علیه‌السلام) می‌فرماید:
مَن اقتَصَرَ عَلی بُلغَةِ الکفافِ فَقدِ انتَظَمَ الرّاحَةَ، وتَبَوَّأَ خَفضَ الدَّعَةِ.
هر کس به قدر کفافْ بسنده کند، بی‌تردید، آسایش را به چنگ می‌آورد و در فراوانی و رفاه، جای می‌گیرد.
3-3-2-2. عفت ورزی
عفت، موجب کنترل شهوت می‌شود و آن را از خواسته‌های نادرست و بی‌اندازه، بازخواهد داشت و همین امر، موجب آسودگی خاطر می‌گردد.
3-3-2-3. دوراندیشی
برخی افراد فقط به لحظه حال می‌اندیشند و از آینده غافل‌اند و لذّت آنی را برمی‌گزینند. افرادی که توان پیش‌بینی آینده را ندارند و یا از آن استفاده نمی‌کنند، رفتارهای نادرستی را در پیش می‌گیرند که نتیجه‌ای جز مواجهه با محنت آتی و ناکامی نخواهد داشت و طبیعتاً ناکامی نیز موجب غم و اندوه می‌گردد.
3-3-2-4. اصلاح نهان
اگر انسان، نهان زندگی خود را اصلاح کند و از کارهای ناشایست در خفا بپرهیزد، خداوند متعال، شادمانی اجتماعی را به او اعطا خواهد کرد.
3-4. انواع عبادات
پیش‌ازاین اشاره کردیم لذّتی که خداشناسان راستین از ارتباط با خدا و اُنس با او دارند، قابل‌مقایسه با لذایذ دنیاپرستان از مواهب مادّی نیست. به همین جهت، انواع عبادت مانند: نماز، حج، عمره، دعا، ذکر، تلاوت قرآن و روزه برای اهل معرفت، لذّت بخش و شادی‌آفرین است. در روایتی با سند معتبر از امام صادق (علیه‌السلام) نقل شده که می‌فرماید:
قالَ اللَّهُ تبارَک وَتعالی: یا عِبادی الصِّدِّیقینَ، تَنَعَّموا بِعِبادَتی فی الدُّنیا؛ فإنَّکم تَتَنَعَّمون بِها فی الآخِرَةِ.
خدای تبارک‌وتعالی فرموده است: ای بندگان راستین من! در دنیا از نعمت عبادت من برخوردار شوید؛ زیرا در آخرت، به سبب آن متنعّم می‌گردید.
3-5. عناصر مادی
در منابع اسلامی، نقش شماری از عناصر مادی و لذایذ طبیعی در پدید آوردن شادی و برطرف کردن نگرانی، ۴ مورد تأکید قرار گرفته است، مانند: خوردن گوشت، به‌ویژه گوشت برخی از پرنده‌ها، خوردن انگور سیاه، مصرف کدو، نوشیدن عسل، نگاه کردن به سبزه و چهره زیبا، لذایذ جنسی حلال، خواب، نظافت، شستشوی سر با گل خطمی، استفاده از انگشتر فیروزه و لباس نرم، استعمال بوی خوش، سوارکاری و پیاده‌روی و ... .
در تبیین روایاتی که به نقش این‌گونه امور در درمان نگرانی و یا پدید آوردن شادی اشاره دارند، چند نکته قابل‌توجه است:
۱. عوامل شادی و یا غم‌زدایی، منحصر به عواملِ عقلی، اخلاقی، رفتاری و عبادی نیستند؛ بلکه عوامل مادی نیز در کنار دیگر عوامل می‌تواند در آسایش روانی و شادکامی فرد، مؤثر باشد.
۲. با عنایت به اینکه سند همه این روایات، از اعتبار لازم برخوردار نیست، پژوهش‌های علمی می‌تواند در ارزیابی مدلول (محتوای) آن‌ها مؤثر باشد، چنانکه در مواردی صحت مفاد آن‌ها ازنظر علمی، مورد تأیید قرار گرفته است.
۳. آنچه در روایات مورداشاره آمده، همه عوامل تأثیرگذار در درمان اندوه و یا پدید آوردن شادی نیست؛ زیرا نه بنای اهل‌بیت (علیهم‌السلام) بر این بوده که در این‌گونه مسائل وارد شوند و نه همه آنچه آن‌ها فرموده‌اند، به دست ما رسیده است.
3-6. عوامل غیراختیاری
امّا در روایات اهل‌بیت (علیهم‌السلام)، به دو عامل غیر اختیاری شادی و یا اندوه نیز اشاره شده است:
3-6-1. رابطه ناشناخته روانی
بر پایه شماری از روایات، ارواح اهل ایمان، رابطه مرموزی با یکدیگر و با اهل‌بیت (علیهم‌السلام) دارند که درنتیجه آن، شادی و اندوه آن‌ها به یکدیگر منتقل می‌شود. در این صورت، انسان، احساس شادی و یا اندوه می‌نماید بدون اینکه بداند علّتش چیست؟!
3-6-2. القائات فرشته و یا شیطان
یکی دیگر از عوامل غیر اختیاری شادی و یا غم، القائات درونی است که به‌وسیله فرشته و یا شیطان صورت می‌گیرد. گاه بدون اینکه انسان بخواهد، مسائلی به ذهن او خطور می‌کنند که باعث شادی وی می‌شوند و گاه به‌عکس، چیزهایی در ذهنش وارد می‌شوند که او را غمگین می‌نمایند. بر پایه روایتی از امام صادق (علیه‌السلام) این‌گونه شادی‌ها و غم‌ها ممکن است ریشه در الهام فرشتگان و یا وسوسه شیاطین داشته باشد.