در جست‌وجوی معنا

به تدبر در آیه‌های نور دعوتید

سوره‌های ناس و فلق که به معوذتین معروف‌اند، دو سوره‌ای هستند که با «قل اعوذ» شروع می‌شوند و ازنظر معنایی مکمل هم هستند. با سورهٔ فلق از همه شرهای بیرونی عالم و با سورهٔ ناس از تمام شرهای درونی و قلبی به خدا پناه می‌بریم. تأمل در این دو سوره، شاه‌کلید زندگی مسلمان‌هاست که با آن، هیچ شری نه در برون و نه از درون، نمی‌تواند سعادت ما را تهدید کند. تلاوت این دو سوره، پناهندگی زبانی به خداوند است و مداومت بر قرائت، قلب ما را با آن مأنوس می‌کند و لحظه‌لحظهٔ زندگی ما را پشتیبانی می‌کند. این حمایت و هدایت الهی در عمل ما نیز خودنمایی خواهد کرد و باعث می‌شود تمام اعمال و وجود ما به پروردگار عالم پناهنده شود. چه‌بسا ایمان قلبی و باور به همین دو سوره، باعث آرامش ما در زندگی می‌گردد و به‌جای اینکه هنگام مشکلات به این‌وآن متوسل شویم، دست به دامن خدای متعال و مقتدر گردیم و تمام ابعاد زندگی‌مان را با طیب خاطر به او بسپاریم. در این فرصت سعی کردیم تدبر این دو سوره را به‌صورت روان بیان کنیم.

سوره مبارکه ناس

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ؛ به نام خداوند بخشنده مهربان.

«رحمان» صفت عام خداوند است؛ به معنای هستی بخشی که همه مخلوقات خداوند مشمول رحمت او هستند. «رحیم» نیز به معنای رحمت خاص خداوند است که به بندگان خاصش تعلق می‌گیرد.

قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ النَّاسِ؛ بگو پناه می‌برم به پروردگار مردم.

«رب» به معنای پرورش‌دهنده و یکی از صفات پروردگار است. وقتی کودکی احساس خطر می‌کند، به اولین جایی که پناه می‌برد، دامان پدر و مادر است که سرپرست او هستند. خداوند هم سرپرست ماست و هنگام خطر به او پناه می‌بریم.

مَلِک النَّاسِ؛ فرمانروای مردم.

در اینجا یکی دیگر از صفات پروردگار بیان می‌شود که فرمانروایی اوست. انسان‌ها برای گرفتن حق خود به محکمهٔ عدالت پناه می‌برند و خداوند محکم‌ترین محکمه را فرمانروایی محک می‌کند. خصوصیت فرمانروا، قدرتمندی است؛ وقتی برای کسی مشکلی ایجاد می‌شود، به مقام بالا شکایت می‌کند. خداوند که مالک همه‌چیز در عالم هستی است، فرمان می‌دهد که برای رهایی از چیزی یا کسی که برایتان ایجاد مزاحمت با وحشت پناه ببرید؛ چون همه‌چیز در دست توانمند اراده‌ی انسان‌ها برای گرفتن خداوند اوست و وقتی این را باور داشته باشیم، یعنی توحید در ما تجلی پیدا کرده است.

إِلَهِ النَّاسِ؛ معبود مردم.

وقتی امید انسان از همه‌جا قطع شد، ناخودآگاه به خدا و همان معبودش پناه می‌برد. پس خدایی که خالق، سرپرست، فرمانروا و معبود انسان است، تنها کسی است که انسان با خیال راحت به او پناه می‌برد و می‌داند که حمایت‌کننده‌ای مهربان‌تر از این خدا ندارد.

مِنْ شَرِّ الْوَسْوَاسِ الْخَنَّاسِ؛ از شر وسوسه کننده بسیار پنهان شونده. وسوسه، صدایی است که از بیرون شنیده نمی‌شود، ندایی در گوش دل است که بسیار خطرناک است و باید از شرش به خدا پناه برد. وسوسه گری که چهره‌اش را پنهان کرده و چه‌بسا با مهربانی و خیرخواهی، در درون انسان مغلطه می‌کند و چهره شوم خود را پشت این نقاب پنهان می‌کند؛ چراکه می‌داند اگر ماهیت آن برای آدمی آشکار شود، مطمئناً انسان از او تبعیت نمی‌کند.

الَّذِی یوَسْوِسُ فِی صُدُورِ النَّاسِ؛ کسی که در دل‌های مردم وسوسه می‌کند.

این وسوسه با چشم سر دیده نمی‌شود و دشمنی آشکار نیست که بتوان با آن مبارزه کرد.

مِنَ الْجِنَّة وَالنَّاسِ؛ چه از میان جنیان است و [چه از میان] انسان‌ها.

شاید انسان فکر کند این وسوسه‌گر همان شیطان است، درصورتی‌که چنین نیست و بسیاری از مردم، ظاهر آدمیت و باطن شیطان‌صفتی دارند که به‌راحتی انسان را از پشت نقاب رفاقت می‌فریبد. باید از آنان نیز به خداوند پناه برد؛ پناه بردنی زبانی و قلبی!

سوره مبارکه فلق

بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِیمِ

قُلْ أَعُوذُ بِرَبِّ الْفَلَقِ؛ بگو پناه می‌برم به خدای سپیده‌دم «فلق» یعنی روشنای سپیده‌دم؛ زمانی که تاریکی شب همه‌جا را فراگرفته است و یک روزنه نور از دل این ظلمت بیرون می‌زند. آنگاه ذره‌ذره گسترش می‌یابد و تاریکی در آن محو می‌شود که به آن رگه سفید نور، فلق می‌گویند.

مِنْ شَرِّ مَا خَلَقَ؛ از شر آنچه خلق کرده.

حقیقت این است که خداوند شر خلق نمی‌کند و تمامی مخلوقات الهی به‌خودی‌خود، خیر هستند؛ اما گاهی ممکن است از آن‌ها به ما شری برسد؛ مثلاً حشرات که مطمئناً وجودشان برای طبیعت لازم است، ممکن است برای ما ایجاد ترس یا مزاحمت کنند و وجودشان برای ما شر باشد که ما از آن به خداوند پناه می‌بریم. حال خدای فلق از بین تمام شرور عالم، سه شر را بیرون می‌کشد:

وَمِنْ شَرِّ غَاسِقٍ إِذَا وَقَبَ؛ از شر تاریکی فراگیر. تاریکی یکی از چیزهایی است که برای انسان ترس‌برانگیز است؛ اما توجه به این موضوع حائز اهمیت است که این تاریکی فقط ظاهری نیست، بلکه تاریکی‌های معنوی برای ما بسی خطرناک‌تر هستند. تاریکی خشم و غضب یا جهل و نادانی که در دنیای کنونی، فضای مجازی و استفاده نادرست از ابزارهای مدرن می‌تواند مصداق بارز جهالت باشد و راه رسیدن به خدا را مسدود یا صعب‌العبور کند.

وَمِنْ شَرِّ النَّفَّاثَاتِ فِی الْعُقَدِ؛ از شر زنان دمنده در گره‌ها. در این آیه خداوند می‌فرماید برای رهایی از سحر جادوگران به خداوند پناه ببرید. ترس از آن‌ها را با توسل به آیات قرآن دفع کنید و با یاد پروردگار آرامش بگیرید و باور کنید که بدون اراده او هیچ اتفاقی رخ نمی‌دهد.

وَمِنْ شَرِّ حَاسِدٍ إِذَا حَسَدَ؛ از شر حسود؛ زمانی که حسادت می‌ورزد.

این آیه نشان می‌دهد که حسادت می‌تواند خطرناک باشد و اسباب نگرانی ما را پدید آورد. راهکار مقابله با رهایی از آن، پناه بردن به خدای مهربان است.

منبع: ماهنامه خانه خوبان