امید به زندگی و روش‌های افزایش آن
امید به زندگی
یکی از روش‌های خوب زندگی کردن داشتن «امید» است. «امید به زندگی» (Life expectancy) یک شاخص آماری است که نشان می‌دهد متوسط طول عمر در یک جامعه چه قدر است؛ به‌عبارت‌دیگر، هر عضو آن جامعه، چند سال می‌تواند توقع طول عمر داشته باشد. هرچه شاخص‌های بهداشتی و هم‌چنین درمانی بهبود یابد، امید به زندگی افزایش خواهد یافت. ازاین‌رو، این شاخص یکی از شاخص‌های سنجش پیش رفت و عقب‌ماندگی کشورها محسوب می‌شود. شاخص امید به زندگی بین کشورهای منطقه، نشان می‌دهد که ایران پایین‌تر از کشورهایی چون قطر، عمان، بحرین، کویت و حتی اردن و سوریه، در جایگاه هشتم این جدول ایستاده است. محدودهٔ شاخص امید به زندگی در کشورهای مختلف منطقه بین 62 تا هشتاد سال و فاصلهٔ هر کشور با کشور بعدی، بین یک تا سه سال است. امید به زندگی زنان در همهٔ جوامع، چهار و نیم سال بیش‌تر از مردان است. روی‌هم‌رفته نمودار شاخص امید به زندگی ایران در مقایسه با کشورهای منطقه اختلافی دارد که جبران آن کار دشواری به نظر می‌رسد؛ اما با برنامه‌ریزی‌های جدی و هدفمند این امر میسر خواهد شد.
راهکارهای سلامت و امنیت غذایی در تقویت امید به زندگی
انتخاب یک رژیم غذایی سالم همراه با انجام ورزش منظم و پرهیز از مصرف سیگار می‌تواند باعث حذف 80% موارد بیماری‌های قلبی و 70% از انواع سرطان‌ها شود. با توجه به این‌که ایران ازجمله کشورهای درحال‌توسعه به شمار می‌رود و شیوهٔ زندگی هم گام با پیش رفت و صنعتی شدن کشور در حال تغییر است، ضروری است به‌موازات آن‌یکی از معیارهای مهم شیوهٔ زندگی که تغذیهٔ سالم است، متناسب با صنعتی شدن زندگی به شکلی تغییر کند تا سلامتی افراد جامعه نیز تأمین گردد. ازاین‌رو باید شرایطی را فراهم آورد تا بتوان با رعایت توصیه‌های بهداشتی، بر توان جمعیت‌های انسانی افزود و امید به زندگی را در جامعه افزایش داد. زمانی جامعه‌ای سالم خواهیم داشت که افراد آن جامعه از سلامت جسمی و روحی بالایی برخوردار باشند تا در عرصه‌های اجتماعی فعال بوده، باعث رشد و سربلندی کشور شوند. ازاین‌رو بهتر است توصیه‌های زیر را همواره در زندگی در نظر داشت:
تغذیهٔ سالم: انسان‌های هدفمند و موفق همواره دنبال راهکارهایی می‌گردند تا با سرعت و کیفیت بیش‌تری اهدافشان را محقق و زندگی زیبایی را برای خود و اطرافیانشان مهیا کنند. هدف‌گذاری و برنامه‌ریزی لازمهٔ یک زندگی موفق و بانشاط است و افرادی که به دنبال خوش بختی و سعادت می‌گردند، باید برای رسیدن به این نعمت بی‌کران، هدفمند و باانگیزه حرکت کنند. ارتقای سطح سلامت افراد و بالا بودن شاخص‌های بهداشتی بیانگر پیش رفت جوامع است. دست‌یابی به چنین هدفی با رعایت شیوهٔ زندگی سالم عملی می‌گردد. ازآنجاکه جمعیت جهان رو به افزایش است، تأمین غذای سالم، همراه با عادات غذایی سالم یکی از معیارهای مهم در شیوهٔ زندگی سالم است. عادات غذایی، مجموعه‌ای از آداب‌ورسوم و عقاید مختلف در بین ملل در زمینه‌های متعدد از قبیل انتخاب مواد غذایی، نوع غذا و نحوهٔ ترکیب آن‌ها با یکدیگر در گروه‌های سنی مختلف می‌باشد. بین الگوهای غذایی و بروز بیماری‌های مزمن و غیر واگیر مانند بیماری‌های قلبی و عروقی، سکتهٔ مغزی، سرطان‌ها و بیماری دیابت ارتباط قوی وجود دارد.
کنترل وزن: با توجه به اهمیت تعادل بین دریافت و مصرف انرژی، اگر فرد بیش از مصرف روزانهٔ خود انرژی دریافت کند، چاق می‌شود. به‌طور ساده به ازای هر 770 کالری انرژی اضافه، یک گرم چربی در بدن ذخیره می‌شود: و شخص اگر به همین رویه ادامه دهد به‌تدریج با دریافت 7700 کالری، اضافه بر نیاز خود، وزن او یک کیلوگرم اضافه می‌شود. به همین ترتیب، اگر فردی کم بود دریافت انرژی به ازای مصرف روزانهٔ خود داشته باشد، به ازای هر 77 کالری مصرفی مازاد بر دریافت روزانه، یک گرم چربی می‌سوزاند و به‌تدریج دچار کاهش وزن و لاغری می‌شود. می‌توان با استفاده از دانش تغذیه و طبق یک برنامهٔ غذایی دقیق برای چاق‌ها دستور غذاهای پرحجم و کم‌کالری و برای لاغرها غذای کم‌حجم و پرکالری تنظیم کرد تا به تعادل دریافت، مصرف انرژی و وزن ایدئال دست پیدا کنند. ازآنجاکه این کار خلاف رغبت‌ها و رفتارهای ارثی آن‌ها برای کسب موفقیت است، باید ابتدا انگیزه در آن‌ها تقویت شود و احتمال موفقیت را به‌یقین رساند تا با تصمیمی جدی به‌سوی هدف حرکت کنند.
ورزش و فعالیت بدنی: تحرک، یک بخش اساسی و حیاتی در زندگی انسان است و فعالیت فیزیکی و انجام ورزش به‌طور منظم عامل بسیار مهمی در آمادگی جسمانی و برقراری سلامت فردی است. ورزش و فعالیت بدنی، سیستم ایمنی بدن را افزایش داده و خطر ابتلا به بیماری‌هایی نظیر سرطان و بیماری‌های قلبی را کاهش می‌دهد. بدون ورزش و فعالیت کافی و منظم، بدن به‌تدریج قدرت، استقامت و توانایی خود را برای عمل کرد مفید از دست می‌دهد. فعالیت بدنی منظم می‌تواند تنش، خشم و افسردگی را کاهش دهد. شما نه‌تنها بلافاصله پس از فعالیت بدنی احساس خوبی خواهید داشت، بلکه بسیاری از افراد بهبود قابل‌درکی در سلامت کلی خود طی دورهٔ انجام فعالیت بدنی اعلام کرده‌اند. حفظ و نگرانی وزن مناسب؛ فشارخون پایین؛ رهایی از افسردگی؛ پیش رفت حس تندرستی؛ کاهش خطر دیابت نوع 2؛ کاهش مورتالیتی ناشی از بیماری کرونری قلب؛ افزایش سطح حداکثر توده و پیش رفت آرامش، قدرت عضلات و کیفیت زندگی، ازجمله فواید ورزش می‌باشند.
عدم مصرف دخانیات، الکل و مواد اعتیادآور: مصرف مشروبات الکلی و کشیدن سیگار، دو عامل اصلی در کاهش امید به زندگی به شمار می‌روند و باعث می‌شوند انسان‌های بسیاری، بهترین سال‌های زندگی خود را ناخواسته از دست بدهند. از 20 سال پیش تابه‌حال، مصرف الکل به اصلی‌ترین ریسک فاکتور در بسیاری از کشورهای آمریکای لاتین تبدیل‌شده و عامل حدود 25 درصد از بیماری‌ها در اروپای شرقی است. پژوهشگران معتقدند این عامل به حدی قدرتمند عمل کرده که در کشورهایی مانند اوکراین و بلاروس، طی دو دههٔ گذشته، امید به زندگی در مردان رو به کاهش گذاشته است. نزدیک به پنجاه تا شصت درصد مردان در کشورهای درحال‌توسعه و پرجمعیتی مانند هند و بنگلادش سیگار می‌کشند. مصرف سیگار بیست سال امید به زندگی در افراد را کاهش می‌دهد؛ اما اگر فرد در همان زمان، مصرف سیگار را کم کند، ظرف پنج سال به امید زندگی قبلی خود بازمی‌گردد. قطع مصرف سیگار در 65 سالگی، منجر به افزایش امید به زندگی به میزان 2-4/1 سال در مردان و 7/3 – 7/2 سال در زنان می‌شود.
راهکارهای اجتماعی تقویت امید به زندگی
وقتی صحبت از شاخص‌های مربوط به امید به زندگی در یک جامعه می‌شود، منظور شاخصی برای تعیین سطح سلامت اجتماعی است که مبنای آن را متوسط عمر افراد در یک جامعه تشکیل می‌دهد. افزایش طول عمر و درواقع افزایش امید به زندگی تنها مرتبط با مباحث مربوط به بهداشت و سلامت جسمی؛ یعنی توجه به تغذیه سالم، داشتن تحرک روزانه، دوری از دخانیات و پیش‌گیری و درمان بیماری‌ها نیست؛ بلکه عوامل روان‌پزشکی و جامعه‌شناختی با تأثیر بر عوامل جسمی، به‌مراتب نقش مهم‌تری در سلامت اجتماعی و ارتقای امید به زندگی بازی می‌کنند؛ به‌بیان‌دیگر، اصلاح ناهنجاری‌های رفتاری چون اصلاح الگوی تغذیه‌ای یا دوری جستن از دخانیات، ریشه در تصحیح نابهنجاری‌های روان‌شناختی یک فرد دارد؛ چراکه بسیاری از افراد تحت‌فشارهای روانی به کشیدن سیگار روی می‌آورند. همان‌گونه که عواملی چون بهداشت و درمان، پیش‌گیری از بسیاری از بیماری‌هایی که در یک مقطع زمانی باعث مرگ‌ومیر می‌شوند و افزایش مراقبت و دارودرمانی باعث افزایش طول عمر در یک کشور می‌شود، بالا رفتن سن امید به زندگی و درواقع کیفیت زندگی با اصلاح رفتارهای اجتماعی کامل می‌شود.
کنترل استرس و فشارهای روانی: استرس نوعی نیاز جسمی یا ذهنی است که پاسخ‌های خاصی را برمی‌انگیزد و امکان می‌دهد تا با خطر مبارزه کنیم یا از آن بگریزیم. درجات خفیف تا متوسطی از استرس می‌تواند عمل کرد انسان را در اوضاع‌واحوال خاصی، مثل ورزش و کار بهبود بخشد؛ اما سطوح بالای استرس نه‌تنها موجب افزایش و بهبود عمل کرد نمی‌شود، بلکه با کاهش شدید کارایی انسان همراه بوده و به سلامت شخصی آسیب می‌رساند. با مشخص کردن شرایط استرس‌زا و یافتن راهکارهایی برای مقابله با آن، انسان قادر خواهد بود استرس‌های مضر را به حداقل برساند.
برای حفظ بهداشت روانی و کنترل استرس و توسعهٔ سلامتی و بهبود کیفیت زندگی توصیه‌های زیر مطرح می‌شود:
- همواره احساس کنید فردی ارزشمند هستید و درهرحال، دیگران شما را دوست دارند.
- همواره زندگی متعادلی را برای خود تنظیم کنید و کار و تفریح جزئی از زندگی شما باشد.
- افکار منفی نسبت به خود و دیگران را در ذهن خود راه ندهید و تلاش کنید مثبت بیندیشید.
- احساسات خود را با دیگران در میان بگذارید و ذهن خود را انبار مشکلات و احساسات نامطلوب نکنید.
- ذهن خود را همواره در لحظهٔ حال نگه دارید. از گذشته پند بگیرید و به آینده امید داشته باشید.
بخشش دیگران: وقتی از بخشش دیگران امتناع می‌شود، درواقع این خود فرد است که رنج می‌برد. در پنجاه‌درصد موارد فرد «گناه‌کار» حتی خبر ندارد که در ذهن طرف مقابل چه می‌گذرد. زمانی که انسان راه بخشش را برمی‌گزیند، دیگران هم تغییر می‌کنند. وقتی نگرش فرد نسبت به دیگران عوض می‌شود، دیگران هم شروع به تغییر رفتار خود می‌کنند. گویی در همان لحظه‌ای که انسان تصمیم به تغییر زاویهٔ دید خود می‌گیرد، دیگران هم به انتظارات تغییریافتهٔ فرد پاسخ مثبت می‌دهند. سرزنش کردن و احساس گناه داشتن، هر دو احساساتی خطرناک و مخرب‌اند. وقتی به سرزنش خود و دیگران می‌پردازید، از مسئلهٔ اصلی که جست‌وجوی راه‌حل است، غافل می‌شوید. انتخاب همیشه با شماست که مهار زندگی خویش را به دست بگیرید و در حال زندگی کنید یا خود را در لجاجت‌ها و پریشانی‌های گذشته زنجیر کنید.
عشق ورزیدن: عشق، جست‌وجوی خوبی‌های مردم است و اگر کسی بتواند به آن ایمان داشته باشد، آنگاه خوش بختی خود را تضمین کرده است. زندگی انسان بازتابی از خود اوست، پس هر چه دریافت انسان از عشق و زیبایی بیش‌تر باشد، رشد او نیز بیش‌تر خواهد بود. گفتن کلماتی هم چون «می‌ترسم» یا «دوستت دارم» نیازمند شهامتی است که به‌مراتب بیش از آن برای نفوذ در دیگران نیازمند است. عشق، احترام قائل بودن به خود و دیگران است. به انسان، باهم بودن و رها شدن از درون تنهایی خود را می‌آموزد. راهی به‌سوی آرامش و امید است. زمانی که وقت انسان با دیگری سپری می‌شود، نکات بیش‌تری در مورد خندیدن، باهم بودن، باهم شاد بودن و باهم خندیدن، پذیرفتن، اراده و آرامش و داشتن امید را می‌آموزد. نباید این لحظه‌های شاد باهم بودن را از دست داد. رمز امید در شادی و آرامش نهفته است. خداوند، همواره انسان را به امیدواری و خوش‌بین بودن به نظام زندگی دعوت کرده و آیندهٔ روشنی را برای انسان ترسیم کرده است. برعکس، یأس و ناامیدی را بسیار قبیح و زشت شمرده، آن را دومین گناه کبیره قلمداد می‌کند؛ چراکه سبب یأس از لطف، رحمت و اعتقاد نداشتن به قدرت و کرم بی‌پایان الهی می‌شود. در قرآن کریم آمده است: «کسی ـ جز گمراهان ـ از رحمت پروردگارش نومید نمی‌شود؟» (حجر، آیهٔ 56) و در آیهٔ دیگر، خداوند می‌فرمایند: «از رحمت خدا نومید مباشید؛ زیرا جز گروه کافران کسی از رحمت خدا نومید نمی‌شود.» (یوسف، آیهٔ 87)
ازدواج کردن: پژوهش‌ها نشان می‌دهد متأهل‌ها از سلامت جسمی و روانی بیش‌تری نسبت به مجردها برخوردارند. تأثیر این امر به‌خصوص در آقایانی که همسرشان را از دست می‌دهند، بیش‌تر از خانم‌ها به نظر می‌رسد. این افراد دو برابر بیش‌تر از مردان هم سن خود که متأهل هستند، فوت می‌کنند. آقایان برخلاف خانم‌ها، از توانایی رسیدگی به امور شخصی‌شان قاصرند؛ اما به‌هرحال، برای زنان نیز زندگی زناشویی تأثیر انکارناپذیری بر طول عمر آن‌ها دارد. ازدواج می‌تواند باعث افزایش طول عمر انسان‌ها شود. محققان دانشگاه هاروارد می‌گویند: احتمال رسیدن به سن هفتادسالگی و بیش‌تر در بین مردان متأهلی که حداقل بیست سال از زندگی مشترکشان می‌گذرد، بسیار بیش‌تر از مردان مجرد و حتی آن‌هایی است که از همسرشان جدا شده‌اند. ازدواج، نوعی آرامش روانی برای افراد به دنبال دارد و انزوا و افسردگی را از آن‌ها دور می‌کند. به همین دلیل، مردان متأهل در مقایسه با مجردها کم‌تر به ناراحتی‌های عصبی و بیماری‌های قلبی مبتلا می‌شوند و درنتیجه امکان افزایش طول عمرشان هم بالا می‌رود.
خندیدن با دیگران: «خندیدن با دیگران» امید به زندگی را افزایش می‌دهد؛ به‌عبارت‌دیگر، با خنده خیلی سریع‌تر می‌توان از قیدوبند گذشته رهایی پیدا کرد. وقتی با کسی می‌خندید رابطه‌ای میان شما و طرف مقابل ایجاد می‌شود و در آن‌وقت است که اگر چیزی را به خاطر بیاورید، ولو آن خاطره تلخ بوده باشد، با گفتن عبارت «یادش به خیر» خندهٔ شما تشدید می‌شود. مهم‌ترین وجه در توضیح و تبیین خنده، وجه اجتماعی آن است؛ زیرا خنده بیش‌تر رفتاری اجتماعی است که در حضور مخاطب معنا و مفهوم پیدا کرده و بروز می‌یابد. خنده در جمع و موقعیت‌های اجتماعی، سی بار بیش‌تر از تنهایی روی می‌دهد. در تنهایی ممکن است افراد احساس شادی کنند و لبخند بزنند؛ ولی کم‌تر پیش می‌آید که بخندند. خنده، پیام یا نشانه‌ای است که برای دیگران ارسال می‌شود و وقتی مخاطبی نباشد ناپدید می‌گردد. ازآنجاکه خنده، پیوند و اعتماد میان افراد را برقرار می‌سازد، یکی از بهترین راه‌ها برای ایجاد استحکام و گرمی یک رابطه است. حال و هوای احساسی ناشی از خنده به پیوند نزدیک‌تر میان افراد می‌انجامد و سبک‌باری ناشی از آن، اضطراب و خشم را فرومی‌نشاند و مصاحبت دیگران را دل‌نشین می‌کند. خندیدن با دیگران و یادآوری خاطرات خوب، امید به زندگی را در فرد افزایش می‌دهد و موجب تقویت روابط اجتماعی می‌شود؛ به‌نحوی‌که مشاجره‌ها و سوءتفاهم‌های آتی، دیگر قادر به برهم زدن رابطهٔ ایجادشده نخواهند بود.
این محقق، معتقد است هم‌چنین خندیدن با دیگران و یادآوری خاطرات دو نتیجه به دنبال دارد؛ اول این‌که فرد در بهبود روابط اجتماعی خود تلاش بیش‌تری خواهد کرد. دوم آن‌که حس اعتماد در طرفین تقویت می‌شود. ارزش و تأثیر مثبت خنده به فردی که می‌خندد محدود نمی‌شود، زیرا چنان‌که گفتیم خنده مسری است و موجب تغییر حالت روحی دیگران و بهتر شدن حال آنان می‌شود. خنده در حقیقت، نوعی حمایت اجتماعی را فراهم می‌سازد که با ارتقای کیفیت، رابطهٔ افزایش سلامت جسمانی و روانی را در پی خواهد داشت. خنده، خستگی را برطرف و انرژی مثبت ایجاد می‌کند. طبیعی است که کاهش تنش و فشار روانی براثر خنده برابر با بروز احساسی بهتر در افراد است. چیرگی چهره‌های عبوس در یک جامعه حاکی از وجود نوعی آسیب روانی عمومی است که سلامت جامعه و آحاد آن را تهدید و درنهایت زندگی را سخت و خسته‌کننده می‌سازد. در مواقعی «شاد بودن» کاری بسیار دشوار است؛ اما لازمهٔ شاد بودن در جست‌وجوی زیبایی‌ها و خوبی‌ها بودن است. این خود انسان‌ها هستند که انتخاب می‌کنند چه چیزی را ببینند و به چه چیزی بیندیشند. خنده یکی از وجوه ممیزهٔ انسان از موجودات دیگر و موهبتی است که تنها به او اعطا شده است. به عبارت بهتر، خنده نوعی مکانیسم حفاظتی و ایمنی است که تنها بشر می‌تواند آن را برای حفظ سلامتی و بهروزی خود و ارتقای آن به کار گیرد. خنده شامل مجموعه‌ای از هجاهای شبه آوایی کوتاه است؛ که برخی از آنان از واژگان جهانی بشر هستند در تمام فرهنگ‌ها به کار می‌روند؛ به‌عبارت‌دیگر، خنده، زبان پنهانی و مشترک همهٔ افراد جهان است که همه آن را می‌دانند. برای تمرین خنده باید با افرادی معاشرت شود که همیشه شاد و خوش‌حال بوده، گویی هیچ غم و غصه‌ای در زندگی ندارند؛ و اگر هم دارند آن را بروز نمی‌دهند.
منبع: مجله پیام زن