خانواده از نخستین نظام‌های نهادی عمومی و جهانی است که برای رفع نیازمندی‌های حیاتی و عاطفی انسان و بقای جامعه ضرورت تام دارد و از همه نهادهای اجتماعی، طبیعی‌تر و خودی‌تر است.
تیپ‌های خانواده
خانواده ازنظر نوع روابط درونی بین اعضا می‌توان به 3 تیپ تقسیم کرد که دارای ویژگی‌های متفاوتی هستند:
خانوادهٔ متزلزل
خانوادهٔ متزلزل خانواده‌ای است که درواقع دارای هدفی مناسب و مطلوب نمی‌باشد؛ و نوعی هرج‌ومرج در بین اعضا و روابطشان مشهود است. روابط بین اعضای خانوادهٔ متزلزل، غالباً خصمانه و غیردوستانه است؛ و گویی از یکدیگر طلبکار هستند و هر کس می‌خواهد بر دیگران پیروز شود! اعضاء نسبت به یکدیگر مسئولیت‌پذیری نداشته و هرکسی دنبال کار خودش است!
در مورد تصمیم‌گیری‌هایی که به‌کل خانواده مربوط می‌شود، خانواده متزلزل با دشواری زیادی روبه‌روست. کسی به‌عنوان مدیر موردتوافق اعضا نیست.
غالباً خیانت بین زن و شوهر دیده می‌شود. فرزندان تعلق زیادی به خانواده احساس نمی‌کنند و به‌عبارت‌دیگر هرکسی به دنبال زندگی خودش است و به اعضای دیگر بهایی نمی‌دهد!
اگر از امیدها و آرزوهای این خانواده بپرسید معمولاً با ناراحتی و ناامیدی پاسخ شما را می‌دهند و به آینده‌ای روشن و امیدبخش، اعتقادی ندارند و آن را رؤیا می‌دانند. شاید این کلمات را زیاد از آن‌ها بشنوید که: «برو دلت خوشه!» «ما از اول بدبخت زاده شده‌ایم!» و... که همگی بیانگر ناامیدی و عدم اعتماد این افراد به کسب آرامش و خوشبختی در زندگی است.
خانوادهٔ معتدل
اول بهتر است که مفهوم اعتدال را مورد بررسی قرار دهیم. اعتدال از واژهٔ عدالت و عدل برگرفته شده است؛ و به معنای توازن در نظر گرفته می‌شود. یک پدیده یا شیء زمانی دارای اعتدال یا توازن است که دارای این ویژگی‌ها باشد:
مرکز ثقل آن مشخص و معلوم باشد.
اگر شیء متعادل ضربه‌ای بخورد پس از مختصر حرکتی به حالت متعادل خودش بازمی‌گردد یعنی با هر ضربهٔ کوچکی واژگون نمی‌شود.
در پدیدهٔ متعادل هر جزئی در جایگاه مناسب خودش قرار گرفته است.
شیء متعادل و متوازن، اساساً به دلیل همین توازن زیباست.
حال که مفهوم اعتدال در اشیاء و پدیده‌ها بیان شد خوب است به سراغ ویژگی‌های افراد متعادل برویم.
اعضای خانوادهٔ متکامل نه‌تنها خود مشکلی ندارند و از تعادل لازم برخوردارند بلکه فراتر از خانوادهٔ متعادل، «مشکل زدا» نیز هستند و در رفع مشکلات روانی و اجتماعی سایرین و دیگر خانواده‌های وابسته تلاش می‌کنند.
یک فرد متعادل که گاهی فرمان و به هنجار نیز خوانده می‌شود فردی است که:
از توانایی‌ها و ضعف‌های خود آگاهی دارد.
بین خواسته‌هایش با توانایی‌هایش تناسب برقرار است؛ یعنی نه آن‌قدر سطح خواسته‌هایش پایین است که توانمندی‌هایش هدر رود و نه آن‌قدر خواسته‌هایش را دست بالا می‌گیرد که از حدّ توانمندی‌هایش فراتر رود.
روابطش با دیگران متعادل است و افراط‌وتفریط ندارد.
بین رفتار و گفتارش هماهنگی وجود دارد.
اساساً دین مبین اسلام تأکید زیادی بر اعتدال و میانه‌روی داشته و از افراط‌وتفریط به‌شدت بر حذر می‌دارد.
قرآن کریم: و این‌گونه شما را نیز امتی میانه (معتدل) قرار دادیم (بقره 142).
بر اساس تعاریف گفته‌شده، مفهوم خانوادهٔ تعادل روشن‌تر می‌شود. درواقع منظور از خانواده متعادل، سازمان بی‌عیب و نقص نیست بلکه شبکه‌ای از روابط متقابل، منظور است که اعضای آن علیرغم مشکلات و موانع موجود، در برخورد با این ضعف‌ها و مشکلات، شیوه‌ای منطقی پیش می‌گیرند و تصمیم‌های مناسب و عاقلانه اتخاذ می‌کنند.
افراد این خانواده، به یکدیگر علاقه داشته و احترام می‌گذارند پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: هر کس به خانواده خود توهین کند خوشی زندگی را از دست خواهد داد. در برابر مشکلات، مشارکت متقابل داشته و برای یکدیگر دلسوزی می‌کنند. روابطشان مهربانانه و شادی‌بخش است و سعی می‌کنند یکدیگر را درک نموده و به هم کمک کنند. افراد این خانواده برای گوش دادن به سخنان یکدیگر اشتیاق دارند. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌فرمایند: گوش دادن برادر به برادرش هرگاه با او سخن بگوید از مردانگی است.
خانواده متکامل (بالنده)
روانشناسان مکتب کمال معتقدند که خانواده پس از حصول تعادل به تکامل و بالندگی می‌رسد و آن زمانی است که حداکثر قابلیت‌ها و توانایی‌های وجودی اعضای آن کشف شود و مورد پرورش و توسعه و گسترش قرار گیرد.
در چنین صورتی اعضای خانوادهٔ متکامل نه‌تنها خود مشکلی ندارند و از تعادل لازم برخوردارند بلکه فراتر از خانوادهٔ متعادل، «مشکل زدا» نیز هستند و در رفع مشکلات روانی و اجتماعی سایرین و دیگر خانواده‌های وابسته تلاش می‌کنند.
اعضای خانوادهٔ متکامل هدف‌هایی فراتر از منابع شخصی دارند نمونهٔ عالی این نوع خانواده، زوج برتر اسلام حضرت علی (علیه‌السلام) و فاطمه زهرا (سلام‌الله‌علیها) می‌باشند که قرآن دربارهٔ ایثار این بزرگواران و ترجیح منافع دیگران بر منافع خودشان به‌تفصیل در سورهٔ مبارکه «انسان» سخن به میان آورده است.
اعضای خانوادهٔ متکامل، تحت تأثیر داوری‌ها و اظهارنظرهای دیگران قرار نمی‌گیرند و برای اخذ تصمیمات و عملکردشان در زندگی معیارهای مطمئن و دقیقی دارند؛ که در مقیاسی فراتر از مقیاس‌های مادی است مثلاً: امام علی (علیه‌السلام) می‌فرمایند: در همه حال با زنان مدارا کنید، با آن‌ها گفتار و رفتار خوش داشته باشید و از لغزششان درگذرید مگر دوست ندارید که خداوند از خطای شما درگذرد؟
مثالی دیگر از روابط زوج متعالی اسلام زمان‌هایی بود که دشواری و مصائب بر امام علی (علیه‌السلام) فشار می‌آورد و ایشان به خود می‌فرمود: «اینک وقت آن است که به خانه روم و لحظه‌ای با فاطمه سخن بگویم و آرامش یابم.»
خانواده مهم‌ترین رکن هر جامعه و مسئول پرورش اعضای آن است. سه نوع خانواده وجود دارد: متزلزل، متعادل و متکامل. جامعه‌ای که خانواده‌های متزلزل زیادی داشته باشد موفقیتی چندان نصیبش نخواهد گشت. در عوض جامعه به خانواده‌هایی متعادل نیازمند است؛ و در آخر خانواده متکامل که بالاترین نوع خانواده است، به‌ندرت پیدا می‌شود.
منبع: تبیان