بهره‌وری از زمان و زبان
برخی از عبادت‌ها نه‌تنها دشواری و مزاحمتی برای کارهای روزمره ما ندارد، بلکه توانی تازه در تن و جانمان می‌دمد. یاد کردن از انسان‌های موفق و همراهی قلبی و پذیرش فکری آنان، پیشنهادی است که با سیاست‌های تشویقی معنوی به ما داده شده است.
توجه به ذکر صلوات، این پیام را با خود دارد. این ذکر و دیگر ذکرها، ما را از دغدغه‌های ذهنی بیهوده و به‌اصطلاح روان‌شناختی آن، از نشخوار فکری دور می‌کند و نوری از یاد کامل‌ترین انسان‌ها، جانی تازه به روان ما می‌دهد. انتخاب محتوا و برنامه برای ذهن، راهکاری مناسب برای رهایی از ذهن مشغولی‌های طاقت‌فرسا است. در کلامی از یادگار کربلا، امام محمدباقر (علیه‌السلام) می‌خوانیم: «أثقَلُ ما یوضَعُ فی المِیزانِ یومَ القِیامَةِ الصَّلاةُ علی محمد و عَلی اهل‌بیتهِ؛ سنگین‌ترین عملی که روز قیامت در ترازوی اعمال گذاشته می‌شود، درود بر محمد و اهل‌بیت اوست.» (مجلسی، 1403 ق، ج 94: 49: ح 9)
خدامحوری، راهکار عبور از سوگمندی
معنادهی به مشکلات و پذیرش واقعیت‌ها، یکی از روش‌های کنار آمدن با موارد اضطراب‌آور در زندگی است. به گواهی پژوهش‌ها، فقدان فرد موردعلاقه، یکی از بالاترین فشارهای روانی را به جسم و جان افراد وارد می‌کند. در این شرایط، وجود نسخه‌ای آرام‌بخش که بتواند اتاق فرمان و فکر فرد مبتلا را مدیریت کند و سمت و سویی تازه به آن بخشد، می‌تواند به برون‌رفت او از این مصیبت کمک شایانی نماید.
این نسخه درمان‌کننده را در مرواریدی از سخنان امام پنجم چنین یافته‌ایم. امام باقر (علیه‌السلام) به مردی که نزد ایشان از داغِ فرزندش شکایت کرد، فرمود: «أما عَلِمتَ أنَّ الله یختارُ مِن مالِ المؤمنِ و مِن وُلدِهِ أنفَسَهُ لِیأجُرَهُ علی ذلک؛ مگر نمی‌دانی خداوند از مال مؤمن و از فرزندان او بهترینش را برمی‌گزیند تا بدین‌وسیله به وی اجر دهد». (محمدی ری‌شهری، 1377، ج 6: 365: ح 11004)
باور به زندگی بهتر و ماندگاری در عرصه‌ای دیگر و نیز پذیرش و اعتماد به برنامه‌های خداوند و تصمیم‌هایی که خالق برای ما در نظر می‌گیرد، آرامشی فزاینده بر دل‌وجان ما جاری می‌کند و عبور از غم و رهایی از ماتم را برای ما به ارمغان می‌آورد.
امام با پذیرش نیک سرشتی فرزند و میوه قلب بودنش، محبت به خدا را برتر از داده‌های او می‌داند و فرد را برای عبور از فشار روانی سنگین یاری می‌رساند. تغییر نگرش، نقش بسزایی در تغییر عواطف و احساسات دارد و پس‌ازآن، بروز رفتارهای معتدل و بازگشت به زندگی عادی را سبب می‌شود که همان سلامت روانی و وضعیت بهنجار است.
نترسیدن از گناه، اوج بیماری
امروزه تلاش اصلی مهاجمان فرهنگی، گرفتن احساس گناه پس از ارتکاب رفتارهای ناپسند است. یکی از بزرگان اخلاق در سفارش‌های خویش می‌فرمود: «هرگاه دیدید راحت گناه می‌کنید، بدانید بیمار شده‌اید و نگران این وضعیت باشید».
گناه و رفتارهای مغایر ضوابط تعریف‌شده از سوی خداوند، در ضعف شناختی یا خطاهای فکری ریشه دارد. گاهی هم ریشه آن را در تبلیغات و هم‌نوایی با جامعه و سبک زندگی القایی غربی می‌توان جست‌وجو کرد.
امام باقر (علیه‌السلام) دراین‌باره می‌فرماید: «لا مُصیبَةَ کعَدَمِ العَقلِ، و لا عَدَمَ عَقلٍ کقِلَّةِ الیقینِ، و لا قِلَّةَ یقینٍ کفَقدِ الخَوفِ، و لا فَقدَ خَوفٍ کقِلَّةِ الحُزنِ علی فَقدِ الخَوفِ، و لا مُصیبَةَ کاستِهانَتِک بِالذَّنبِ، و رِضاک بِالحالَةِ الَّتی أنتَ علَیها؛ مصیبتی همچون بی‌خردی؛ بی‌خردی‌ای همچون کم یقینی؛ کم یقینی‌ای همچون نداشتن ترس از خدا؛ و خدا نترسی‌ای همچون غم نخوردن بر فقدان ترس از خدا نیست. نیز هیچ مصیبتی چون این نیست که گناهت را دست‌کم گیری و نیز به حالتی که در آن هستی، خرسند باشی.» (مجلسی، 1403 ق، ج ۷۸: ۱۶۵: ح 1)
دو نسخه برای آرامش
نسخه‌های پیشنهادی دین برای آرامش و مدیریت اضطراب، متنوع است و جنبه‌های گوناگونی دارد. گاهی این آرامش در تغییر نگرش به زندگی و مسائل پیرامونی آن نهفته است و گاه در رفتارهای فردی. زمانی هم آرامش را با حضور در جمع می‌توان تجربه کرد. امام محمدباقر (علیه‌السلام) با اشاره به دو نمونه از روش‌ها می‌فرماید: «الصِّیامُ و الحَجُّ تَسکینُ القُلوبِ؛ روزه و حج، آرام‌بخش دل‌هاست.» (طوسی، 1414 ق: 296: ح 582)
معنویت را در آسمان نجویید
بسیاری از کارهای روزمره ما می‌تواند برگی از کتاب معنوی و اندوخته‌ای برای سفر نورانی باشد. معنویت در دل آسمان نهفته نیست که انسان‌ها را تنها در رفتارهایی خاص محصور کند، بلکه معنویت یعنی استفاده مطلوب از لحظه‌های موجود در زندگی. این فرصت‌ها به‌تناسب شرایط هر فرد متفاوت است و در موقعیت‌های گوناگون فردی، اجتماعی، اقتصادی، مهارتی و مانند آن می‌تواند مثال‌ها و مصداق‌های متفاوتی داشته باشد.
امام باقر (علیه‌السلام) به ذکر نمونه‌هایی از معنویت روزمره در زندگی اجتماعی و ارتباط با دیگران اشاره کرده است و می‌فرماید: «تَبَسُّمُ الرجُلِ فی وَجهِ أخِیهِ حَسَنةٌ، و صَرفُ القَذی عَنهُ حَسَنةٌ؛ لبخند زدن مرد به چهره برادرش و برداشتن خاشاک از بدن او حسنه است». (کلینی، 1401 ق، ج ۲: 188: ح 2)
اندکی خلاقیت و هوشیاری می‌تواند ما را به توشه اندوزی فراوان در انبان معنوی خویش نزدیک کند و روزمرگی و تکرار بیهوده را از سرای زندگی ما دور سازد تا هرلحظه از عمرمان، گامی باشد برای کامل‌تر شدن و افزودن رنگ خدایی به خویشتن.
فرهنگ دینی خنده
خندیدن، رفتاری مطلوب و با استانداردهای ویژه است. سفارش دینی دراین‌باره، جمع‌کردن بین شاد بودن و حفظ کرامت و متانت است. تبسم، سیره‌ای است که از سوی خوبان پیشنهاد گردیده و قهقهه، روشی است که از آن پرهیز داده شده است؛ زیرا ممکن است سبب غفلت شود.
داروی غفلت زدایی، توجه به خداوند هنگام بروز این رفتار است. در سفارشی از امام پنجم، چنین توصیه‌ای را می‌خوانیم: «إذا قَهْقَهتَ فقُلْ حینَ تَفرُغُ: اللّهُمّ لا تَمقُتْنی؛ هرگاه قهقهه زدی، در پی آن بگو: خدایا، بر من خشم مگیر». (کلینی، 1401 ق، ج ۲: ۶۶۴: ح 13) این رفتار مکمّل، در کنار آنکه فرد را در رفتارهای اجتماعی‌اش کامل‌تر می‌گرداند، نوعی حضور در لحظه‌ها و تسلط بر خویشتن و مدیریت ایمان را نیز به وی می‌آموزد.
منابع
حرانی، الحسن‌بن‌علی (ابن شعبه). 1404 ق. تحف العقول. تحقیق: علی‌اکبر الغفاری، قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
طوسی، محمدبن‌الحسن (شیخ طوسی). 1414 ق. الامالی. قم: دارالثقافه.
کلینی، محمدبن‌یعقوب. 1401 ق. الکافی. بیروت: دارصعب و دارالتعارف.
مجلسی، محمدباقر. 1403 ق. بحارالانوار. بیروت: مؤسسة الوفاء.
محمدی ری‌شهری، محمد. 1377. میزان الحکمه. قم: درالحدیث.
منبع: مجله اشارات