روزه سه درجه دارد:
الف) روزه عوام: ترک خوردن و آشامیدن و دیگر محرّمات روزه است که در فقه مشخص شده است. این گونه روزه، جز رهایی از عذاب، فایده دیگر ندارد.
ب) روزه خواص: این روزه افزون بر مرتبه یادشده، بازداشتن چشم و گوش و زبان و دست و پا و دیگر جوارح از گناهان است و بر این روزه، ثواب هایی که صاحب شرع به آن وعده داده است، مترتب می گردد.
ج) روزه خواصِّ خواص: ترک مشغولیت های غیرالهی خواه حلال، خواه حرام است، و محافظت دل است از همت های فرومایه و اخلاق پست و اندیشه های دنیوی و حفظ دل از هر چه جز خدا. این درجه، مخصوص پیامبران، صدیقان و مقرّبان است و نتیجه و ثمره این روزه، رسیدن به دیدار الهی است.
علی علیه السلام فرمود: «نگه داشتن دل از اندیشیدن درباره گناهان، برتر از نگه داشتن شکم از غذاست».
دسته بندی روزه داران
صنف اول
این گروه فقط از خوردن و آشامیدن و دیگر مفطرات امساک می کنند، ولی اعضا و جوارح آنان به انواع اعمال و کارهای بد افطار می کند. پس این روزه، روزه اهلِ اهمال است.
صنف دوم
گروهی بعضی جوارح خود را از آداب زشت حفظ می کنند و بین حفظ و ضایع کردن روزه، در حال ترددند.
صنف سوم
گروهی مستحبات و ادعیه وارده را نیز برحسب عادت های همیشگی خود انجام می دهند. بنابراین، عملشان به مقدار خلوص آنان است.
صنف چهارم
گروهی به ضیافت الله وارد می شوند، در حالی که قلوبشان از معارف غافل است و بی نشاط و کسل هستند، گویی اعضا و جوارحشان سنگین شده است و با زور کارها را انجام می دهند. حال این گروه، حال کسانی است که هدایایی به طرف سلطان می برند، در حالی که از حمل این بار کراهت دارند. افزون بر آن، هدایای یاد شده به عیوبی آلوده است که مانع پذیرفتن آن می شود.
صنف پنجم
گروهی اعضا و جوارح را از افطار حفظ می کنند، ولی قلب را از مسائلی که مانع عمل صالح می شود، حفظ نمی کنند.
صنف ششم
گروهی با قلب و عقل پاک وارد ماه رمضان می شوند؛ زیرا در حضور خدایی که از غیب و نهان آگاه است، بر ترک گناه، مراقبت کرده اند و نسبت به آنچه خداوند خواسته بود تا در حفظ آن بکوشند، کوشیده اند. حال اینان حال کسانی است که موفق به کسب رضایت خدا شده اند.
صنف هفتم
گروه دیگر در حفظ قلب و عقل و اعضا و جوارح از گناهان و عیب ها و زشتی ها، بسنده نکرده، بلکه خود را به اعمال صالح و نیکو مشغول کرده اند. آنان نه تنها وجودشان را طاهر نگاه داشتند، بلکه آن را به زیور و زینت مستحبات نیز آراسته اند. این گروه، به حقیقت روزه رسیده و تجارتی سودمند کرده اند.
منبع: مجله ارمغان