درباره ویژگی‌های حکومت امام زمان (علیه‌السلام) و برنامه‌های اصلاحی و تحوّلاتی که آن حضرت در عرصه‌های فرهنگی و اعتقادی و اقتصادی و سیاسی و اجتماعی انجام خواهد داد، مطالب فراوانی در سخنان پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و ائمه اطهار (علیهم‌السلام) وجود دارد. بر اساس روایات، در زمان حکومت آن حضرت زمین و آسمان برکات خود را بر بندگان خدا ارزانی خواهد داشت و عدل در سرتاسر جهان استقرار خواهد یافت. امنیت و صلح حاکمیت پیدا خواهد کرد و رفاه و آسایش برای تک‌تک مردم فراهم خواهد شد. امام علی‌بن‌ابی‌طالب می‌فرمایند: «چون قائم آل محمد ظهور کنند هواهای نفسانی را به هدایت باز می گرداند و این هنگامی است که مردم هدایت را تابع هوا و هوس ساخته اند. آن حضرت تمام آرا و عقاید را در زمانی تابع قرآن خواهد کرد که مردم قرآن را تابع رأی خود کرده اند...».
سیره حکومتی امام مهدی (علیه‌السلام)
در توصیف ویژگی‌های حکومتی امام مهدی (علیه‌السلام) مطالب زیادی واردشده است. برخی از روایات به ویژگی‌های کلی حکومت آن حضرت تصریح دارد؛ برای مثال نقل‌شده که آن حضرت همان‌گونه عمل خواهد کرد که پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) عمل می‌کردند و تک‌تک احکام و ارزش‌های قرآن را در سرتاسر جهان حاکمیت خواهد بخشید. در برخی دیگر از روایات به نکات دقیق عملکردهای آن منجی جهانی اشاره شده است؛ به‌عنوان نمونه در دسته‌ای از روایات آمده است:
«با مردم و مخصوصا توده‌های محروم بسیار کریمانه و با محبّت رفتار خواهد کرد؛ اما با مسئولان و کارگزاران بسیار دقیق خواهد بود و کوچک ترین تخلف آنها را بدون دلیل نخواهد پذیرفت. اموال را به صورت مساوی و به عدالت در میان همه مردم تقسیم خواهد کرد و کسی را بر کس دیگر امتیاز نخواهد داد. در داوری به قدر سرسوزنی بر کسی بیداد روا نخواهد کرد. امام زمان (علیه‌السلام) میزان عدل را در میان مردم آن چنان مستقر خواهد ساخت که هیچ کس نتواند به دیگری ستمی روا دارد».
سیره حکومتی امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف)
دوران پس از ظهور حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) بدون شک، والاترین و شکوفاترین و ارجمندترین، فصل تاریخ انسانیت است. آن دوران، دورانی است که وعده‌های خداوند دربارهٔ خلافت مؤمنان و امامت مستضعفان و وارثت صالحان، عملی می‌گردد و جهان با قدرت الهی آخرین پرچم‌دار عدالت و توحید، صحنهٔ شکوهمندترین جلوه‌های عبادت پروردگار می‌شود. در احادیث مختلف، گوشه‌هایی از عظمت آن دوران به تصویر کشیده شده است. ما، با استفاده از این احادیث، برخی از کارهایی را که امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) برای ایجاد جامعه‌ای متکامل و ایدئال، انجام می‌دهند، اشاره می‌کنیم:
1 - حاکمیت اسلام در سراسر هستی
بعد از ظهور امام زمان (علیه‌السلام) عدّه‌ای علیه آن حضرت وارد جنگ می‌شوند و سعی خواهند کرد تا از تشکیل حکومت عدل الهی بر روی زمین ـ که وعدهٔ آن، از سوی انبیا و امامان (علیهم‌السلام) داده شده است ـ جلوگیری کنند. امام (علیه‌السلام) ابتدا، آنان را به راه حق دعوت خواهد کرد و اگر قبول نکردند، با آنان وارد کارزار می‌شود و هرگونه فساد و کژی را نابود خواهد کرد.
امام باقر (علیه‌السلام) در تفسیر آیهٔ (وَ قاتِلُوهُمْ حَتّی لا تَکُونَ فِتْنَةٌ وَ یکُونَ الدِّینُ کُلُّهُ لِلّهِ)؛ (1) می‌فرماید: تأویل این آیه، هنوز نیامده است... پس زمانی که تأویل آن فرارسد، مشرکان کشته می‌شوند، مگر موحّد شوند و شرکی باقی نماند. (2) و در حدیث دیگری می‌فرماید: با مشرکان جنگ می‌کنند تا این‌که موحّد شوند و شریکی برای خدا قرار ندهند. چنان (امنیتی حاصل) می‌شود که پیرزن کهن‌سال، از مشرق به مغرب می‌رود، بدون آن‌که کسی جلوی او را بگیرد. (3)
امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: إذا قام القائم لایبقی أرض إلّا نودی فیها شهاده أنْ لا إله إلّا الله و أنّ محمّداً رسول الله؛ (4) زمانی که قائم (علیه‌السلام) قیام کند، هیچ سرزمینی نمی‌ماند، مگر این‌که ندای شهادتین (لا إله إلّا الله و محمّد رسول الله) در آن طنین اندازد.
2- احیای قرآن و معارف قرآنی
امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) با اشاره به قیام حضرت مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) می‌فرماید: کأنّی أنظر الی شیعتنا بمسجد الکوفه و قد ضربوا الفساطیط یعلّمون الناس القرآن کما اُنزل؛ (5) گویا شیعیان ما اهل‌بیت (علیه‌السلام) را می‌بینم که در مسجد کوفه گرد آمده‌اند و خیمه‌هایی برافراشته‌اند و در آنها قرآن را آن‌چنان‌که نازل شده است، به مردم یاد می‌دهند؛ بنابراین، محور حرکت نهضت جهانی امام مهدی، قرآن است و آن حضرت با تعلیم قرآن، آن را سرمشق زندگی انسان‌ها قرار خواهند داد. حضرت علی (علیه‌السلام) در بیان احوال زمان ظهور امام مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) می‌فرماید: (امام مهدی) هوای نفس را به هدایت و رستگاری برمی‌گرداند، زمانی که مردم هدایت را به هوای نفس تبدیل کرده باشند و رأی را به قرآن برمی‌گرداند، زمانی که مردم قرآن را به رأی و اندیشه مبدل کرده باشند. (6)
3- گسترش عدالت و رفع ستم
مهم‌ترین شاخص قیام امام مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) که تقریباً در اکثر روایات مربوط به آن حضرت ذکر شده است، ریشه‌کن ساختن ظلم و ستم و فراگیر کردن عدل و قسط در سراسر گیتی است، به‌گونه‌ای که می‌توان ادعا کرد که جملهٔ «یملأ الأرضَ قسطاً وعدلا کما ملئت ظلماً و جوراً» که در اکثر احادیث ذکر شده، هم تواتر لفظی دارد و هم تواتر معنوی. پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌فرماید: قیامت بر پا نمی‌شود، مگر این‌که مردی از اهل‌بیت من که اسمش شبیه اسم من است، حاکم شود و زمین را پر از عدل و قسط کند، همان‌گونه که پر از ظلم و جور شده بود. (7)
4 - گرایش دوباره به اسلام حقیقی
بعد از وفات پیامبر اسلام (صلی‌الله‌علیه‌وآله) و واقعهٔ سقیفه بنی‌ساعده، خلفا سعی کردند با منع نقل و تدوین احادیث پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) از روشن شدن جایگاه اهل‌بیت (علیهم‌السلام) ـ که به‌عنوان مفسران دین اسلام و ثقل اصغر نقش هدایت جامعه را داشتند ـ جلوگیری کنند و همین امر موجب شد تا انحرافات و گمراهی‌هایی که دامن‌گیر سایر ادیان شده بود، در میان مسلمانان نیز شیوع یابد و برخی عناصر یهودی و مسیحی، با کمک دستگاه خلافت، اسلام را مطابق سلیقهٔ خود و مناسب با منافع حاکمان توجیه و تفسیر کنند و موجب جدایی هر چه بیش‌تر مردم از اهل‌بیت (علیهم‌السلام) شوند. افرادی مانند تمیم داری، وهب‌بن‌منبه، کعب الاحبار، ابوهریره، عروة‌بن‌زبیر، عبدالله‌بن‌عمر، ... با تفسیرهایی که بیش‌تر با هواهای نفسانی و خواسته‌های حاکمان مطابقت داشت از همان آغاز، موجب بروز برخی انحرافات و بعدها ایجاد فرقه‌های کلامی در زمان‌های بعد و... شدند و مردم را از چشمهٔ علم اهل‌بیت (علیهم‌السلام) محروم ساختند. به همین دلیل، آنگاه‌که امام زمان (علیه‌السلام) قیام می‌کند، به پیراستن دین اسلام از انحرافات و پیرایه‌هایی خواهد پرداخت که از سوی منحرفان بر دین اسلام تحمیل شده است و مردم را به اسلامی که پیامبر (صلی‌الله‌علیه‌وآله) آن را ابلاغ کرده بود، دعوت خواهد کرد. امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: زمانی که حضرت قائم (علیه‌السلام) قیام می‌کند، مردم را مجدداً به اسلام فرامی‌خواند و به امری هدایت می‌کند که فراموش شد و جمهور از آن منحرف شده‌اند...(8)
5- فراوان شدن نعمت‌های دنیوی
یکی از مطالب مهم که در احادیث مربوط به امام زمان (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) بر آن تأکید شده است، وفور نعمت‌های مادّی در زمان حکومت امام مهدی (علیه‌السلام) است. پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌وآله) می‌فرماید: ... یظهر الله له کنوز الأرض و معادنها؛ خداوند، گنج‌های زمین و معادن آن را برای امام مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) ظاهر خواهد کرد. (9) از امیرالمؤمنین (علیه‌السلام) نقل شده که فرمود: ...هنگامی‌که قائم ما قیام کند، آسمان، باران خود را فرو خواهد ریخت و زمین، گیاهان خود را خواهد رویانید... به‌گونه‌ای که زن، میان عراق و شام راه خواهد رفت و همه‌جا بر روی گیاه پا خواهد گذاشت... . (10)
6- عمران و آبادی
امام زمان (علیه‌السلام) علاوه بر هدایت دینی، اجتماعی، سیاسی، به امور دنیوی نیز رسیدگی می‌کند و به عمران و آبادی شهرها و روستاها خواهد پرداخت. امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرماید: فلا یبقی فی الأرض خراب الّا عُمَّر؛ (11) بر روی زمین، هیچ خرابی نخواهد بود، مگر این‌که آباد خواهد شد. مفضّل از امام صادق (علیه‌السلام) نقل می‌کند که آن حضرت فرمود: هنگامی‌که قائم آل محمد (علیهم‌السلام) قیام کند، در پشت کوفه، مسجدی بنا خواهد کرد که هزار در دارد و خانه‌های کوفه به نهر کربلا متصل خواهد شد. (12) در حدیث دیگری نقل شده که امام مهدی (علیه‌السلام) راه‌ها را وسیع می‌کند، آب‌های ناودان‌ها و فاضلاب‌ها را که به راه‌های عمومی می‌ریزد، قطع می‌کند و چیزهایی را موجب راه‌بندان می‌شوند، رفع می‌کند. خلاصه، امور شهری را سامان خواهد داد. (13)
7- تکامل علمی و عقلی مردم
امام مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) با نهضت خود، درهای رحمت را باز می‌کند و موجب تکامل علوم و صنایع خواهد شد و علوم، چنان رشد و گسترش خواهد یافت که همه شگفت‌زده خواهند شد. امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: علم، بیست‌وهفت حرف است. تمام آنچه انبیا آورده‌اند، دو حرف است و مردم تا امروز، بیش از آن دو حرف نمی‌شناسند. هنگامی‌که قائم ما (علیه‌السلام) قیام کند، بیست‌وپنج حرف را می‌آورد و بین مردم توسعه خواهد داد و به دو حرف قبلی اضافه خواهد کرد تا بیست‌وهفت حرف کامل شود. (14)
این حدیث، نشانهٔ سرعت و شتاب‌زدگی و گسترش و توسعهٔ علوم در میان مردم است که به دست امام مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) صورت خواهد گرفت، به‌گونه‌ای که در مدّت حکومت آن حضرت، مردم، بیش از دَه برابر آنچه را از زمان خلقت تا زمان قیام آن حضرت از علم به دست آورده بودند، به دست خواهند آورد.
در روایت دیگری امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرماید: هنگامی‌که قائم ما قیام کند، دست خود را بر روی سر بندگان خواهد گذاشت و بدین‌وسیله، عقل‌های آنان جمع می‌شود و اخلاقشان کامل می‌شود. (15) از مجموع احادیث، استنباط می‌شود که برای انسان، در دورهٔ حکومت امام مهدی (عجل‌الله‌تعالی‌فرجه‌الشریف) تمام ایدئال‌ها و آرزوهای حقّی که دارد و ممکن است که بر آنها دست بیازد، تحقّق خواهد یافت و ازنظر علمی، اخلاقی، اقتصادی، امنیتی، ... به کمال مطلوب خود، خواهد رسید.
پی‌نوشت‌ها:
1. انفال: 39.
2. بحارالانوار، ج 52، ص 378.
3. همان، ج 52، ص 343.
4. همان، ج 52، ص 340.
5. همان، ج 52، ص 366.
6. نهج‌البلاغه، ترجمه و شرح علینقی فیض الاسلام، خ 138، ج 3، ص 424، مرکز نشر آثار فیض الاسلام.
7. بحارالانوار، ج 51، ص 81.
8. بحارالانوار، ج 51، ص 30.
9. بحارالانوار، ج 52، ص 323.
10. بحارالانوار، ج 52، ص 322.
11. همان، ج 52، ص 191.
12. همان، ج 52، ص 337.
13. همان، ج 52، ص 339.
14. بحارالانوار، ج 52، ص 336.
منابع: سایت حوزه