ویژگی دوم: حلم و بردباری
وَاِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالوُا سَلاَماً؛ وقتی به افراد نادان برسند، سلام میکنند.
نهتنها نسبت به دانایان نهایت تواضع و فروتنی را دارند، بلکه نسبت به افراد نادان و فرومایه هم حلیم و بردبارند و مجادله نمیکنند. اگر از نادان سخنی در شأن خود او بشنوند، در پاسخ او سخنی کریمانه و عالمانه میگویند و سلام میکنند.
این سلام دو معنا دارد.
1- سـلام، وداع اسـت، زیـرا عـرب وقـتی میخواهد خداحافظی کند، سلام میکند.
2- از من جز سلامتی به تو چیز دیگری نمیرسـد؛ یعنی عبادالرحمان در بُعـد اجتمـاعی نیز نسبت به اجتماع خود بیتفاوت نیستند.
جامعـه از فرد فرد مـردم تشکیـل میشود. سعادت یک فرد، در سعادت جامعهاش تأثیر دارد. این جاهلی که قرآن میفرماید بدین معنا نیست که عقـل ندارد و دانـا نیست، بلکـه کسی است کـه نمیدانـد در چه راهی پیـش میرود؛ راه درست یا بیراهه؟ لذا عبادالرحمان وقتی به این جاهل برسند، از صبر و سعهٔ صدر برخوردارند و برای ارشـاد و نجـات آنها، با صبر و حوصله و سینهٔ باز برخورد میکنند تا آنها را در مسیر صحیح قرار دهند.
عزیزان! اگر کسی به شما بدوبیراه و حرف ناحق گفت و اینکه اگر یکی بگویی ده تا میشنـوی، شمـا بـه او بگوییـد اگر ده تـا هـم بگویی، از من یکی هم نمیشنوی.
امام صادق (علیهالسلام) میفرمایند:
...اِنْ شِـئْـتَ اَنْ تُکـرَمَ فَلِنْ وَ اِنْ شِئْتَ اَنْ تُهَانَ فَاخْشُنْ...
اگر میخواهی گرامی و عزیز باشی با مردم نرمی کن و اگر میخواهی به تو اهانت شود، سختگیری کن.
یکی از پدیدههـای باعظمت روحی انسان، تحمّل و حوصله است. بدون صبر و حوصله هیچ انسانی راه دشوار و پرفرازونشیب عبودیت و بنــدگی خدا را طی نخواهـد کـرد؛ بخصوص در جوامعی که افراد فاسد و مفسد و جاهل و نادان فراوان است.
خداونــد یکــی از ویژگیهای پیـامبــر اسـلام را «نرمخویی» ذکر میکند و میفرماید:
«فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللهِ لِنْتَ لَهُمْ وَ لَوْ کنْتَ فَظّاً غَلِیظَ الْقَلْبِ َلانْفَضّوا مِنْ حَوْلِک...»
ای پیــامبــر! بـه سـبب رحـمـتی کـه از خداوند به تو رسیده تو با مردم نرمخو هستی و اگر تو سختدل و خشن بودی و بـا مـردم بدرفتار میکـردی مـردم از دور تو متفرّق میشدند.
تاریخ، مراتب اخلاقی پیامبـر اسلام (صلیاللهعلیهواله) را ذکر میکند. روزی حضـرت در مجلس نشستـه بودند، مرد اعرابی میآید و سوسماری را که شکار کرده، در آستین دارد. میپرسد این فرد کیسـت، میگوینـد پیغمبـر خداسـت. حضـرت میفرمایند: ایمان بیاور. اعرابی سوسمار را از آستین رها میکند و میگوید: اگر این حیوان شهادت بدهد و به تو ایمان بیاورد، من هم به تو ایمان میآورم. حضرت به آن سوسمار خطاب میفرمایند: ای سوسمار! به زبان فصیح جواب میدهد لَبَّیک وَسَعْدَیک ای زینت اهل قیامت و... حضرت میفرمایند: من کیستم؟ جواب داد: تو رسول پروردگار جهانیان و خاتم پیغمبرانی، رستگار است هر که تو را تصدیق و ناامید است هر که تو را تکذیب کند. اعرابی گفت: حجّتی از این واضحتر نیست و قسم یاد کرد تاکنون هیچکس را مانند تو دشمن نمیداشتم و اکنون تو را از جان خود و پدر و مادر خود دوستتر میدارم. شهادتین را بر زبان راند و به آن حضرت ایمان آورد. این، نتیجهٔ تواضع و حلم پیامبر است.
از عایشه سؤال کردند: اخلاق پیامبر چگونه بود؟ گفت: خُلْقُهُ قُرْآنٌ؛ «خلق پیامبر قرآن بود.»
عبادالرحمان با تـأسّی به پیـامبرشان این صفت را دارا هستنـد که وقتی به افراد جـاهل میرسند، از روی تواضع سلام میدهند.
اگر میخواهیم خلقوخوی انسانی داشته و انسان نمونه باشیم، باید حوصله و صبر ما زیاد باشد و سعهٔ صدر داشته باشیم. این علامت عظمت روحی انسان است. هیچ انسانی بدون تحمّل و صبر و حوصله راه دشوار و پرفرازونشیب عبودیت و بنـدگی خدا را طی نمیکنـد؛ بخصوص در جوامعی که افراد فاسد و مفسد و جاهل و نادان فراوان است.