اعجاز علمی قرآن یکی از ابعاد گوناگون این مصحف شریف است که از جنبه‌های متفاوتی قابل‌بررسی است.
یکی از شگفتی‌های مطرح شده در قرآن، مسائل مربوط به رنگ‌هاست، خداوند متعال در آیه‌های متعدد به‌وسیله رنگ‌ها و تنوع موجودات جاندار و بیجان توجه انسان را به مسئله توحید جلب می‌کند که چگونه از آب بی‌رنگ، صدها هزاران رنگ پدید آورده و از عناصر محدود و معین موجودات کاملاً متنوع و زیبا آفریده است.
رنگ‌ها در قرآن
قرآن کریم به‌عنوان کتاب هدایت و تکامل بشر، با اشاره به هدایت تکوینی خداوند در آفرینش طبیعت، انسان را متوجه تأثیری که به‌طور مستقیم از محیط اطرافش می‌گیرد، کرده و در خلال آن به تأثیر روانی رنگ‌ها در انسان پرداخته است.
زندگی بشر از بدو خلقت تحت تأثیر دو عامل شب و روز بوده است. انسان با مشاهده علامت شب (تاریکی) به سرپناه خود روی می‌آورد و با آَشکار شدن صبح و روشنایی به‌سوی تلاش و فعالیت می‌شتابد. خدای متعال از دو عامل فوق به‌عنوان نعمتی بزرگ یاد می‌کند و در کنار سایر نعمت‌هایش می‌فرماید: (شب را برای معاش شما قرار دادیم.)(سوره نبأ/10 و 11) این عملکرد فطری در انسان بیانگر این است که انسان، ناخودآگاه تحت تأثیر رنگ‌ها قرار می‌گیرد و با کشیده شدن پرده آبی تیره بر آسمان، احساس نیاز به استراحت و آرامش می‌کند؛ و با طلوع صبح و آَشکار شدن نور و روشنایی زردرنگ، به انسان نیروی تکاپو و فعالیت دست می‌دهد.
قرآن کریم علاوه بر کاربرد واژه‌های کلی مربوط به رنگ‌ها از قبیل (لون، الوان و صبغه) از برخی رنگ‌ها (مانند زرد، سبز، آبی، قرمز، سفید و سیاه) نیز به طور ویژه نام ببرده و رنگ خدایی را بهترین رنگ معرفی کرده است.
رنگ‌ها از دیدگاه روانشناسی
در روانشناسی نوین، رنگ‌ها یکی از معیارهای سنجش شخصیت به شمار می‌رود و ثابت شده که هر رنگی باعث تأثیر خاص روحی و جسمی در فرد می‌شود و نشانگر وضعیت روانی و جسمانی وی می‌باشد. با این دیدگاه، به برخی از خواص رنگ‌ها از نظر علم روانشناسی و نیز اشاراتی که در خصوص آن در قرآن کریم شده است می‌پردازیم:
قرمز؛ در قرآن و علم
اگر با انتخاب اول، یعنی به طور غریزی رنگ قرمز را انتخاب می‌کنید بی‌اندازه تابع احساسات آنی هستید و اگر مخالف آن هستید، زود با اشخاص مأنوس می‌شوید، احساساتتان زود جریحه دار می‌گردد و همیشه می‌ترسید.
آیه‌ای از قرآن کریم که در آن به رنگ قرمز اشاره کرده می‌فرماید: «آیا ندیدی که خدا باران را از آسمان فرود آورد و با آن انواع میوه‌های گوناگون و رنگارنگ پدید آورد و در زمین کوه‌ها و راه‌های زیاد و اصناف و رنگ‌های مختلف سفید، سرخ، سیاه خلق فرمود و از اصناف انسان (مرد و زن) و اجناس حیوانات نیز به همین‌گونه، مختلف آفرید.» (فاطر/27 و 28)
خداوند در این آیه به اختلاف رنگ راه‌ها و خطوط ایجاد شده و رگه‌های کوه‌ها اشاره می‌کند که گاهی به رنگ قرمزند و اینکه خدا از میان همه رنگ‌ها، رنگ قرمز را بین سفید و سیاه ذکر کرد، شاید به خاطر غلبه آن میان کوه‌ها باشد و شاید دلایل دیگری داشته که کشف نشده است.
به‌هرحال با اندک تأمل در این آیه، به جایگاه رنگ قرمز در زمین‌شناسی پی می‌بریم؛ زیرا کوه‌های سرخ رنگ منبع عظیم آتشفشانی و پیوسته در تلاطم است و نماد اصلی کوه‌ها، گرم و فعال بودن آن‌هاست و در اثر تغییرهای شیمیایی شروع به فوران می‌کنند.
از دیگر آیاتی که تابلوی زیبای رنگینی در آن خلق شده: «پس هنگامی‌که آسمان شکافته شود و در نتیجه مانند روغن مذاب گلگون گردد.»(الرحمن/37)
طبرسی در تفسیر خود می‌گوید: کلمه «ورده» در این آیه به معنای «گل سرخ» تداعی‌کنندهٔ سرخی آسمان هنگام قیام است که وجه تشبیه همان گرم بودن و فعال بودن زیاد است. آسمان روز قیامت به «گل سرخ» تشبیه شده است.
قرمز درمانی
رنگ قرمز انرژی دهنده و محرک بسیار قوی است و روی سیستم اعصاب مخصوصاً بخش سمپاتیک CNS مؤثر است و به هضم غذا کمک می‌کند.
نور قرمز در معالجه آبله مؤثر است. این رنگ تسکین‌دهنده بوده اما فشارخون را بالا می‌برد. نور قرمز به حدّی تحریک‌کننده است که نگاه به آن سردرد می‌آورد اما رشد گیاه را به حداکثر می‌رساند. این رنگ باعث تحریک سرخرگ‌ها شده و سلامتی و نشاط فراوان به دنبال دارد. در درمان سستی، بی‌حالی و افسردگی مؤثر و نشاط‌آور است.
در درمان بیماری‌ها و مسمومیت‌های خونی بسیار مؤثر بوده به‌طوری‌که پوشیدن لباس‌های قرمز و یا روزانه 20-15 دقیقه غرق تماشای رنگ قرمز برای این بیماران بسیار مفید است.
مسلولین اغلب تمایل زیادی به قرمز دارند و رنگ قرمز به سرعت نیروی حیات را به آن‌ها برمی‌گرداند. در خونریزی‌های شدید و کم‌خونی، نگاه کردن به رنگ قرمز بسیار مفید است؛ اما وقتی عصبی هستید هیچ‌گاه در جایی که رنگ قرمز وجود دارد کار نکنید. آزمایش نشان می‌دهد که این رنگ به طور قطعی روی سیستم اعصاب اثر می‌گذارد، فشارخون را بالا می‌برد و تعداد تنفس و ضربان را زیاد می‌کند.
زرد؛ در قرآن و علم
اگر رنگ زرد را در بین رنگ‌ها بدون تأمل انتخاب کردید؛ در کارها نیازمند به خلاقیت، موفقید و حس ابتکار در شما زنده است و از نیروی تخیل فوق‌العاده‌ای برخوردارید. چنانچه از رنگ زرد بدتان می‌آید، معلوم است که به‌جای فکر عمل می‌کنید، به همه چیز خوش‌بین هستید و از زندگی لذت می‌برید.
رنگ زرد تحریک‌کننده فکری بوده و بر کمبود فکری و روحی مؤثر است و برخی حالات عصبی را آرام می‌کند. شاید به همین خاطر است که این رنگ برای اتاق مطالعه پیشنهاد شده است. همچنین آزمایش‌های روان‌شناختی ثابت کرده که زرد خوشحالی‌بخش است و باعث افزایش سوخت‌وساز بدن می‌شود.
زرد درمانی
قرآن کریم درمورد آثار رنگ زرد به سه مصداق «شادبودن»، «مثل آتش بودن»، «پژمزدگی و زردی» گیاهان می‌پردازد و در آِه 69 سوره بقره به مسرت بخشی آن اشاره می‌کند: «زرد اندک متمایل به پررنگی، که ناظرین را به نشاط و مسرت می‌رساند...»
رنگ زرد سرور آفرین، آرام‌بخش، خوشحال‌کننده، گرم‌کننده و فزاینده نیرو است. در آیه فوق‌الذکر، قرآن به تأثیربخشی رنگ‌ها در روحیه انسان اشاره داشته که می‌توان آن‌ها را اعجاز علمی دانست، چراکه چنین مسئله‌ای پیش از آن مطرح نبوده است.
در روایات نیز پیرامون رنگ زرد مطالب جالبی به چشم می‌خورد چنانچه امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: «از کفش زرد استفاده کنید زیرا چشم را نورانی می‌کند، قوه جنسی را تقویت می‌کند، غم وغصه را از بین می‌برد، روان را برمی‌انگیزاند»
سبز؛ در قرآن و علم
کسی که رنگ سبز را انتخاب می‌کند، اغلب مهربان و صمیمی بوده و از تعادل روحی برخوردار است و در صورتی که از رنگ سبز بدتان می‌آید، صاحب اراده‌های ضعیف هستید، احساس تنهایی می‌کنید و برنامه سردرگمی دارید.
در قرآن کریم، از میان همه رنگ‌ها به رنگ سبز به‌عنوان رنگ لباس بهشتیان اشاره شده: «لباس‌های سبز از جنس حریر و دیبا می‌پوشند.»(کهف/31)
رنگ سبز نماد حیات و جاودانگی ایمان و کمال است زیرا به انسان آرامش می‌دهد و تعبیری از زندگی، شادابی، صلح، امنیت و آرزوست.
خداوند در سوره الرحمن نیز می‌فرماید: «مُدهَامَّتان»: «ادهام» به معنای شدت رنگ سبز می‌باشد و این از اوصاف دو بهشتی است که بیان شده است.
سبز درمانی
رنگ سبز نشانگر طراوت و زندگی است چراکه طبیعت با این رنگ، لباس حیات به تن می‌کند. خداوند متعال می‌فرماید: «به وسیله آب هرگونه گیاه را برآوردیم و از آن گیاه جوانه سبزی خارج ساختیم.»(انعام/99)
رنگ سبز رنگ گیاهان و طبیعت است و خداوند آن‌ها را مظهر مسرت و شادی معرفی می‌کند: «پس به وسیله آب، باغ‌های بهجت‌انگیز رویانیدیم.»(نمل/60)
امام صادق (علیه‌السلام) در بیان خاصیت رنگ سبز می‌فرماید: «سه چیز غم‌وغصه را از بین می‌برد: 1-آب 2-رنگ سبز 3-خوش‌رویی»
تقویت تحمل‌پذیری و صبر
امروزه علم با گذشت قرن‌های متمادی خاصیت تقویت تحمل‌پذیری این رنگ را اثبات کرده است. دانشمندان جهت اثبات این امر آزمایشات متعددی انجام دادند.
با توجه به یافته‌های دانشمندان می‌توان چند عنوان از فواید رنگ سبز را به‌اختصار نام برد: تسکین درد میگرن، از بین بردن بی‌خوابی، پایین آوردن فشارخون، درمان یا تسکین بعضی از بیماری‌های عصبی، بالا بردن ادراک.
آبی در قرآن و علم
چهارمین رنگی که در قرآن به آن پرداخته شده رنگ آبی ست این رنگ در قرآن کریم سوره طه آیه 102 به معنای حزن و اندوه به کار رفته است. اگر به‌آسانی آن را انتخاب کردید، شخص محتاطی هستید، درصورتی که با تأمل برگزیدید باهوش و احساساتی هستید و به عقاید دیگران در مورد خود بسیار اهمیت می‌دهید و تنفر شما از این رنگ، علامت اهمیت دادن به آزادی خودتان می‌باشد و کمتر موفق به کنترل اعصاب خود می‌باشید.
آبی درمانی
آبی باز و کمرنگ که همان رنگ آسمان‌ها و دریاست، بسیار آرام‌بخش، سرد و خنک‌کننده و مفید برای ناراحتی عصبی چشم است. به این دلیل که با دیدن رنگ آبی، چشم تحریک می‌شود و تسکین می‌یابد.
توصیه‌شده کسانی که احساس درد و ناراحتی بدن و کسالت دارند لباس آبی بپوشند و فضای اتاق را آبی کنند. کسانی که وسواس دارند از رنگ آبی برای پرده‌ها، روی مبل‌ها و پرده آشپزخانه استفاده کنند و روزی دو لیوان آب سیب و لیموترش و دو لیوان شیربادام بخورند. کسانی که زود هیجانی می‌شوند و یا زیاد تب می‌کنند و یا دچار بی‌خوابی هستند در محیط آبی استراحت یا از چراغ‌خواب آبی استفاده کنند. رنگ آبی برای کنترل فشارخون مفید و اشتها را کم می‌کند. آرامش درونی با استخر و دریا زیاد می‌شود و تنفس را تعدیل می‌کند.
توصیه می‌شود در کارهای جدی و حساس از لباس آبی استفاده شود. این رنگ محبوب‌ترین رنگ در بین بسیاری از آقایان است. آبی رنگ مثبتی برای نشان دادن وفاداری و اعتماد است. این رنگ سمبل ایثار، الهام، صلح و آرامش است. رنگی بسیار زیبا برای مراقبه و تعمق به شمار می‌آید. اگر فرد نابینایی را در اتاقی با رنگ آبی قرار دهیم او بلافاصله رنگ را تشخیص خواهد داد، چون ارتعاشات این رنگ او را به آرامش می‌رساند.
اشعه آبی یکی از ضدعفونی‌کننده‌ها در جهان است. آبی سردکننده و قابض است. این رنگ محرک گلو و حنجره است. جایگاهی که معمولاً «مرکز قدرت انسان ها» می‌باشد؛ چون اولین مرکز بیان ارتباطات از طریق سخن وری است. پرتو آبی برای هرگونه مشکلات گفتاری مانند گلودرد و حتی لکنت زبان کارایی دارد. این رنگ باعث کاهش التهاب می‌شود بنابراین درمان لارنژیت، گلودرد، التهاب لوزه‌ها و گواتر بسیار مؤثر می‌باشد. همچنین آبی، اثر مثبت بر روی غده تیروئید دارد.
سفید در قرآن و علم
از رنگ سفید نیز در قرآن به نیکی یاد شده است. قرآن در توصیف نوشیدنی‌های بهشتیان می‌گوید: «بَیضاءُ لذه لِلشاربین؛ شربت‌های بهشتیان هم سفید است هم برای نوشندگان لذت آور»(صافات/45)
پیامبر اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌اله) می‌فرماید: جامه سفید به تن کنید، زیرا نیکوتر و پاکیزه‌تر است.
سفید رنگ پاکی و بی‌آلایشی است، در مقابل سیاه که رنگ آلودگی و ناپاکی است. قرآن کریم به سفیدی و درخشش چهره مومنان و بهشتیان و سیاهی و تاریکی چهره کافران و جهنمیان اشاره می‌کند و می‌فرماید: آن روز که چهره‌هایی سپید و چهره‌هایی دیگر سیاه شوند. (آل‌عمران/106)
آن روز دیگر برای شناختن باطن کسی نیاز به سؤال و تحقیق و تفحص نیست. از رنگ چهره‌ها همه چیز معلوم است.
انتخاب اول؛ سفید
رنگ برگزیده و انتخاب اول اسلام، رنگ سفید است. در بحار نقل شده که امام باقر (علیه‌السلام) می‌فرماید: «هیچ لباسی بهتر از لباس سفید نیست.»
از نظر اسلام پوشیدن لباس به رنگ سفید مستحب است، بنابراین چادرنماز و سجاده معمولاً سفید بوده و اشخاص معتقد معمولاً لباس کاملاً سفیدی برای انجام فریضه نماز و یا زیارت دارند.
12 بار در قرآن به رنگ سفید اشاره شده است، شاید به این دلیل است که سفید مجموعه همه رنگ‌هاست.
رنگ سفید و سیاه در قرآن
رنگ سفید، رنگ طهارت، پاکی، خلوص، خیر و عدالت است و با رنگ سیاه در تعارض است.
با توجه به آیات 106 و 107 سوره آل‌عمران می‌توان گفت: «سفید» در این آیا نماد ایمان و سعادت و «سیاه» نشانه جهل و شقاوت و کفر می‌باشد. قرآن برای بیان سعادت مؤمنان چهره‌ای سفید از آنان ارائه می‌دهد و بدبختی کافران را با رنگ سیاه نشان می‌دهد.
رنگ خدا چه رنگی است؟
بررسی «صبغه» در قرآن، از جمله مواردی است که در بحث اعجاز رنگ‌ها مورد کنکاش قرار گرفته است و پژوهشگران با اشاره به آیه 138 سوره بقره بیان می‌کنند که قرآن در این آیه می‌فرماید: تنها رنگ خدایی را بپذیرید که همان رنگ ایمان، توحید خالص و اسلام است و رنگ‌های نژادی، خرافات، نفاق و شرک را از زندگی ظاهری و باطنی خود حذف کنید.
«صبغه الله و من احسن من الله صبغه»
رنگ خدایی، همرنگ با فطرت و منطق است و چشم اولیاء خدا را نوازش می‌دهد، خریدار آن خدا و بهای آن بهشت است. پس از میان رنگ‌ها، رنگ خدایی بهترین و زیباترین رنگ‌هاست.
رنگ‌ها؛ اعجاز علمی قرآن یا رازگویی
1- رنگ‌ها خیر و شر مطلق نیستند و هر رنگ دارای جنبه‌های روانی مثبت یا منفی است.
2- قرآن انطباق وحی با واقعیت است؛ و فطرت انسانی با کلام خداوند متعال همواره یکسو و هم جهت می‌باشد.
برخی بر آن شده‌اند پدیده رنگ‌ها را از مظاهر اعجاز علمی قرآن به شمار آورند؛ برخلاف عده‌ای دیگر که آیات مربوط به رنگ‌ها را جزء رازگویی‌ها و شگفتی‌های علمی قرآن شمرده‌اند.
و پس از بررسی گفتار دانشمندان در هر دو مورد، به این نتیجه می‌رسیم که در مواردی می‌توان ادعای اعجاز علمی در رنگ‌ها را پذیرفت، مانند آیه 69 سوره نحل که به موضوع رنگ درمانی اشاره داشته و اثر شادی بخشی رنگ زرد یکنواخت را بیان می‌کند؛ در حالی که در برخی موارد نکات مطرح شده تنها رازگویی علمی است؛ هر چند که با اندیشیدن و تدبر و تحقیق در نشانه‌های خدا در عالم هستی و آیات قرآن می‌توان در موارد دیگری نیز به اعجاز علمی قرآن پی برد.
منابع:
1- اشرف فتحی، الالوان فی القرآن، موسوعه الاعجاز العلمی فی قرآن و السنه
2- مهدی رستم نژاد، مقاله اعجاز رنگ‌ها در قرآن
3- مرحوم طبرسی، مجمع البیان-جلد 5
4- بلوردی، رنگ‌ها و پیام‌ها در قرآن
5- دکتر پاک نژاد، اولین دانشگاه و آخرین پیامبر، جلد 5
6- آیین بهزیستی اسلام، جلد 2
7- حوزه نیوز، روانشناسی رنگ‌ها
8- طباطبایی، تفسیر المیزان، جلد 1
9- مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، جلد 25
10- حویزی، تفسیر نور الثقلین، جلد 1
11- وسایل الشیعه، جلد 3
12- عروه‌الوثقی، جلد 1
13- تأثیرات رنگ‌ها بر رفتار انسان‌ها، سایت آفتاب
14- گزارش خواندنی از اعجاز رنگ‌ها، نشریه اعتدال
15- طباطبایی، تفسیر المیزان، جلد 14
16- جامع عباسی
17- ابن منظور، لسان اعرب، جلد 4
منبع: فصلنامه گنجینه ثقلین، سال دوم، شماره ششم، بهار 91، ص 24 نویسنده: مریم پور ملاخانی، کاردانی علوم اداری، علمی-کاربردی